Παπαγκίκας (Gus) Κώστας- Ρέλλιας (Ρέλιας) Νίκος - Σιφνιός Μάρκος COLUMBIA 56189-F (E-5265) Ο Λούλιος (Τσάμικος) -
Αργήτικος χορός 1922- 78rpm- 12''
«Ο Κώστας Παπαγκίκας
(Gus) γεννήθηκε στις 5
Σεπτεμβρίου 1882 (ή 8/8/1883) στο Μαρτίνο Φθιώτιδας. Πατέρας του ήταν ο Ιωάννης
Παπαγκίκας, κτηματίας, μητέρα του η Αικατερίνη Δημάκη και ήταν το πέμπτο από τα
έξι παιδιά της οικογένειας: Νικόλαος (1873), Φράγκω (1875), Παναγιώτης (1879),
Μαρία (1880), Κώστας (1882), Λεωνίδας (1889). Ο παππούς του, Νικόλαος Γκίκας,
ήταν παπάς, και έτσι προέκυψε το επώνυμο «Παπαγκίκας». Στην οικογένεια δεν
γνωρίζουμε αν υπήρξαν και άλλοι μουσικοί ξέρουμε, όμως, ότι υπήρχαν πολλοί
ψαλτάδες.
Δεν έχει εντοπιστεί κανένα στοιχείο για τη ζωή του Κώστα μέχρι τη συνάντησή του
με τη Μαρίκα. Το βέβαιον είναι ότι, εκτός από τη ζωή του και η μουσική του
πορεία είναι συνυφασμένη με τη Μαρίκα. Συμμετείχε σε τουλάχιστον 127
ηχογραφήσεις της γυναίκας του παίζοντας τσίμπαλο ή σαντούρι. Επίσης,
εμφανίζεται και σε ακόμη 22 ορχηστρικά κομμάτια, μαζί με τους Μάρκο Σιφνιό
(τσέλο), Νίκο Ρέλια (κλαρίνο), Αθανάσιο Μακεδόνα (βιολί) κ.ά.
Τον Δεκέμβριο του
1913, ή τον Ιανουάριο του 1914, η Μαρίκα, με τον Κώστα στο τσίμπαλο, ηχογράφησε
έξι τραγούδια για τη δισκογραφική εταιρεία Gramophone Company, υπό την εποπτεία
του Hugh Murtagh: «Με ξέχασες», «Μαζί σου για να κλαίω», «Η φλογέρα»,
«Κωνσταντίνος ο λεβέντης», «Ο στατηλάτης», «Νεράιδα του γιαλού», των οποίων οι
μήτρες έχουν καταστραφεί.
Ο David Soffa
υποθέτει ότι η Μαρίκα Παπαγκίκα, όπως και πολλοί άλλοι μουσικοί της Ανατολικής
Μεσογείου στο τέλος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, έκανε περιοδείες στα μεγάλα
λιμάνια και εμφανιζόταν, προσαρμόζοντας ανάλογα το ρεπερτόριό της, στα «καφέ
αμάν» της Αλεξάνδρειας, της Σμύρνης, της Κωνσταντινούπολης, της Αθήνας, του
Πειραιά κ.α.
Το 1915, μαζί με την
σύζυγό του, αποφασίζουν να αναζητήσουν μια καλύτερη τύχη στο Νέο Κόσμο και
αποφασίζουν να μεταναστεύσουν στις ΗΠΑ, όπως και χιλιάδες άλλοι Έλληνες την
ίδια εποχή. Από το 1893 και μέχρι το 1924 υπολογίζεται ότι περίπου μισό
εκατομμύριο Έλληνες εγκατέλειψαν την Ελλάδα.
Ο Κώστας Παπαγκίκας
απεβίωσε 12 Οκτωβρίου 1947.»
«Ο Νίκος Ρέλλιας
γεννήθηκε στη Γκούρα Κορινθίας το έτος 1892 από γονείς βοσκούς. Από μικρός φύλαγε
τα πρόβατα τους στις πλαγιές της Ζήρειας, του βουνού στο οποίο γεννήθηκε κατά
τη μυθολογία ο γοργοπόδαρος Θεός Ερμής από τη νύμφη Μαία.
Σε ηλικία 14 ετών
(το 1906) ακολουθώντας το ρεύμα της μετανάστευσης, ταξίδεψε για την Αμερική. Έφτασε
στη Νέα Υόρκη έχοντας κρεμασμένο εμπρός και πίσω του ένα σημείωμα για το τόπο
προορισμού του το Σικάγο. Εκεί κατοικούσε ο θείος του Χρήστος Παλυβός. Πλήρωσε
τον αστυνομικό που προσφέρθηκε να τον εξυπηρετήσει για να του βγάλει εισιτήριο
για τον τόπο προορισμού, όπου τον περίμενε ο θείος του. Στη συνέχεια πιάνει
δουλειά στις σιδηροδρομικές γραμμές. Το 1909 έρχεται στη Νέα Υόρκη. Έχει
αγοράσει ένα κλαρίνο και γράφεται στο περίφημο Ουγγρικό ωδείο. Εργάζεται και
συγχρόνως μελετάει μουσική. Τον έλκει η παραδοσιακή μας μουσική, αφού την είχε
βιώσει παιδί στην πατρίδα του Γκούρα. Μελετούσε αδιάκοπα. Οι ήχοι του κλαρίνου
ενοχλούν τη σπιτονοικοκυρά του που για να διώξει τον καταγγέλλει στα αρμόδια
όργανα για διατάραξη της κοινής ησυχίας. Προσάγεται στο αυτόφωρο. Εκεί θα
συμβεί κάτι πρωτόγνωρο. Ο δικηγόρος συμβουλεύει το Ν. Ρέλλια τι πρέπει να
κάνει. Κατά την εκδίκαση της υπόθεσης ο δικηγόρος προτείνει στο δικαστήριο να
επιτρέψει στον κατηγορούμενο να παίξει ένα κομμάτι για να σχηματίσουν άμεση
γνώμη οι δικαστές.
Το δικαστήριο
δέχεται την πρόταση του συνηγόρου. Ο Ν. Ρέλλιας βγάζει το κλαρίνο του και
αρχίζει να παίζει με περισσή δεξιοτεχνία. Όλοι σηκώνονται όρθιοι και στέκονται
σε στάση προσοχής. Γιατί; Απλούστατα ο δασκαλεμένος Ν. Ρέλλιας έπαιξε τον
Εθνικό Ύμνο της Αμερικής. Το δικαστήριο αθωώνει τον κλαριντζή. Την άλλη ημέρα
οι εφημερίδες σε πρωτόστηλά τους αναφέρουν: «Ο πονηρός Έλληνας νίκησε το
δικαστήριο». Ο Διευθυντής του ωδείου παρακολουθώντας την όρεξη, την
καταπληκτική τεχνική, και την πρόοδο του Ν. Ρέλια του χορηγεί υποτροφία και του
αποκαλύπτει πως τον προορίζει για Σολίστ του κλαρίνου. Το χωριατόπουλο με τη
σωστή καθοδήγηση σπουδάζει αρμονία και κόντρα πούντο. Το 1921 μεσουρανεί στην
Αμερική η αοιδός Μαρία Παπαγκίκα με το συγκρότημά της. Γνωρίζεται με το Ν. Ρέλλια,
που εκτός από το κλαρίνο είναι και άριστος και στο σαξόφωνο. Του κάνει πρόταση
για συνεργασία, την οποία αποδέχεται. Αφήνει τις σπουδές του και επιδίδεται
μετά ζήλο στην ερμηνεία της παραδοσιακής μας μουσικής. Είναι ο μόνιμος «κλαριντζής»
στο συγκρότημα της Παπαγκίκα. Γίνεται πασίγνωστος αλλά και περιζήτητος. 
Ενώ έχει φτάσει στις
κορυφές της αναγνώρισης αποφασίζει το 1925, να γυρίσει στην πατρίδα που τόσο
νοσταλγούσε. Η φήμη του προτρέχει του ερχομού του και πολλοί μουσικοί θέλουν να
συνεργαστούν μαζί του. Το 1926 παντρεύεται την Φωτεινή Βασιλείου Πλατή και
αποκτούν τρεις γιούς, τον Πέτρο, τον Παύλο και το Θεόδωρο.
Από το 1925 ως το
1965 μεσουρανεί το άστρο του Pέλλια στους χώρους της δημοτικής μας μουσικής. Η συνεργασία του που άρχισε από την Nέα Yόρκη με την μεγάλη Mαρίκα Παπαγκίκα, την
κυρία Kούλα, τον Σωτήρη Στασινόπουλο από τη Δάφνη Kαλαβρύτων, τον Δημήτρη
Aράπάκη, το Γιάννη Παναγιωτόπουλο ή Kούρο και το Mιχάλη Xατζή θα συνεχιστεί με
την ίδια ή και μεγαλύτερη επιτυχία με τους κορυφαίους τραγουδιστές της εποχής
του, τον Γιώργο Παπασιδέρη, την Pίτα Aμπατζή, την Pόζα Eσκενάζυ, τη Kα Πίκω και
πολλούς άλλους. Είναι γνωστό το χαριτωμένο δίστιχο που λεγόταν! «Γεια σου Pίτα,
γεια σου Kούλα γεια σου Pέλλια από την Γκούρα».
Δεν ήταν δυνατόν να
μην περάσει και από το φημισμένο κέντρο «Έλατος» που γαλούχησε σχεδόν όλους
τους Έλληνες μουσικούς και τραγουδιστές της παραδοσιακής μας μουσικής. Ο κόσμος
του χορού και του κεφιού τον αποθεώνει. Το 1937 βρίσκεται στο ζενίθ της
καριέρας του. Δίνει το παρόν στο Φεστιβάλ Κωνσταντινούπολης. Εκεί δεξιοτέχνες
όλων των οργάνων από πολλές χώρες παρουσιάζουν το ταλέντο τους. Ο Pέλλιας με τη
διαύγεια και την καθαρότητα της μουσικής του, με τη θαυμάσια εκτέλεση και την
θεσπέσια μελωδία των μουσικών κομματιών, αγγίζει τις καρδιές των ακροατών. 
Ο αρχηγός του Tουρκικού κράτους Kεμαλ Aτατούρκ, που παρακολούθησε τις εκδηλώσεις
ενθουσιασμένος τον καλεί να πάει κοντά του. Του σφίγγει το χέρι, τον αγκαλιάζει,
τον φιλάει και του απονέμει έπαινο εκφράζοντας το θαυμασμό του. Ο ανώνυμος
κόσμος τον επευφημεί και η κριτική επιτροπή τον κατατάσσει πρώτο σολίστα του
κλαρίνου. Το έτος 1949-1950 γίνεται μέλος της Λαογραφικής Ακαδημίας του Κράτους,
ηχογραφήσας δια το αρχείο αυτής 60 δικές του συνθέσεις. Το γεγονός αυτό ήταν
και η κατάκτηση του κεφαλόσκαλου της δόξας του.
Το 1957-1959 τον
καλούν οι ομογενείς να επισκεφθεί τις HΠA και τον Καναδά, ζητάνε να μην τους το
αρνηθεί και δηλώνουν πως τον περιμένουν. Ο Pέλλιας που γνωρίζει τα βάσανα, τους
καημούς και τους πόνους των ξενιτεμένων από δικές του προσωπικές εμπειρίες δεν
μπορεί να αρνηθεί. Με τις πρώτες εμφανίσεις του συγκροτήματός του αποθεώνεται.
Οι Έλληνες της κάθε περιοχής τρέχουν να παρακολουθήσουν τις παραστάσεις του
συνωστίζονται χειροκροτούν και ρουφούν τους ήχους που θυμίζουν πατρίδα. Το
8μελές συγκρότημα του δημιουργεί το σημαντικότερο επίκαιρο γεγονός για τις
εφημερίδες τα ραδιόφωνα και τις τηλεοράσεις. Τα τραγούδια του είναι η φωνή της
πατρίδας. Είναι η φωνή που πυργώνει μέσα τους την εθνική συνείδηση. O Nίκος
Pέλλιας, σεμνός εργάτης του μουσικού πλούτου της γενέθλιας γης, γίνεται ακόμη
πανίσχυρος κρίκος που συνδέει τους ξενιτεμένους με τον τόπο τους.
Είναι πασίγνωστο το
εναρκτήριο σήμα του ραδιόφωνου της ΕΡΑ (Εθνικής Ραδιοφωνίας) που είναι κάποια
παραλλαγή του βουκολικού τραγουδιού «Tσοπανάκος ήμουνα, προβατάκια φύλαγα».
Ελάχιστοι όμως γνωρίζουν τον συνθέτη και τον εκτελεστή αυτού. Ας δούμε με απλά
λόγια την ιστορία του. Βρισκόμαστε στο 1936- 37. Κυβερνήτης της Ελλάδος, έστω
και πραξικοπηματικά είναι ο Ιωάννης Μεταξάς. Αυτός έδωσε μεγάλη ώθηση στην
νηπιακή ραδιοφωνία που έκανε δειλά τα πρώτα της βήματα. Τότε πάρθηκαν διάφορες
αποφάσεις που θα σηματοδοτούσαν μια ταχύτατα αναπτυσσόμενη κρατική ραδιοφωνία.
Από τις πρώτες επιλογές του είναι και η σύνθεση του σήματος που θα έμελε να
μείνει ιστορικό.
Ας παρακολουθήσουμε
το λογοτέχνη Ντίνο Βλαχογιάννη που ήταν παρών στη συζήτηση που έγινε έξω από το
δικαστικό μέγαρο Κορίνθου όπου έπιναν καφέ ο Ρέλλιας, ο Μαυραγάνης ο δικηγόρος
και άλλοι φίλοι τους. H Ραδιοφωνία που βρισκόταν στα αρχικά της στάδια έπρεπε
να αποκτήσει σήμα αναγνωρίσεως στη Ελλάδα αλλά και στον έξω κόσμο. Η επιτροπή
που συστήθηκε για τον σκοπό αυτό είχε και τον Ν. Ρέλλια σαν μέλος της. Εξέτασαν
διάφορες παραλλαγές δημοτικών τραγουδιών. Μεταξύ αυτών ήταν και το τραγούδι
«ένα καράβι από τη Χίο» που τελικά απορρίφτηκε. Τότε ανάλαβε ο Ρέλλιας τη
προτροπή του ιδίου του Μεταξά που τον κάλεσε και του είπε: «θέλω ένα σήμα που
να θυμίζει Ελλάδα».
Τότε του ήρθε
ανάμεσα σε πολλά άλλα και το βουκολικό «τσοπανάκος ήμουνα, προβατάκια φύλαγα…».
Ο σκοπός άρεσε στην επιτροπή που το προέκρινε. Πήγε λοιπόν στο Μοναστηράκι ο
Ρέλλιας και αγόρασε τροκάνια και κουδουνάκια και αποφάσισαν να το παίξουν με
φλάουτο. Είναι λάθος, όπως γράφεται, ότι ο Ρέλλιας κούρντισε το φλάουτο. Το
φλάουτο έπαιξε ο Μάγγος και το πιάνο ο Παπαδόπουλος.
Έτσι έγινε και
έμεινε το σήμα του εθνικού ραδιοφωνικού σταθμού σαν σύμβολο της πατρίδας για
όλους τους Έλληνες της υφηλίου. Με αυτό το σήμα το αγγλικό BBC άρχιζε την
μετάδοση των ειδήσεων στην Ελληνική γλώσσα στις φοβερές ώρες του Παγκοσμίου
πολέμου. Με αυτό το σήμα ο ραδιοσταθμός των Τιράνων μετέδωσε στις ειδήσεις του
τις νίκες του Ελληνικού στρατού. Δυστυχώς πολλοί θέλησαν να το καταργήσουν σαν
«απαρχαιωμένο» βάζοντας κάποιο άλλο δικής τους εμπνεύσεως. Δυστυχώς έγιναν
προσπάθειες καπηλείας του σήματος από γνωστό συνθέτη, εν ζωή και από τους
απογόνους του. Σήμερα το σήμα ακούγεται μόνο σε περιορισμένες στιγμές της Εθνικής Ραδιοφωνίας κατά την έναρξη και τη λήξη του προγράμματος.
Το ρολόι της ζωής του
σταμάτησε στις 8 Μαΐου του 1969. Ο δικός μας μπάρμπα Nίκος έφυγε αθόρυβα. Ήρθε
άσημος έφυγε διάσημος στον κόσμο της παραδοσιακής μας μουσικής. Η σκιά του
λαμπερού κλαριντζή θα πλανιέται στις πλαγιές της Zήρειας, Θα σιγοτραγουδά
εύθυμους ή μελαγχολικούς σκοπούς του βουνού και της στάνης. H μνήμη του και τα
τραγούδια του θα ζουν μέσα στις καρδιές των φίλων και των εραστών της
παραδοσιακής μας μουσικής, ενώ το γνωστό βουκολικό «τσοπανάκος ήμουνα,
προβατάκια φύλαγα», εγερτήριο σάλπισμα, θα μα ξυπνά κάθε αυγή, από το εθνικό
ραδιόφωνο.»
Ο σημερινός δίσκος πρωτοκόπηκε
το 1922 σε 12΄ιντσο με κωδικό Ε-5265. Στις ετικέτες αναγράφονται όλοι οι
καλλιτέχνες, Ρέλλιας, Παπαγκίκας, Σιφνιός. Τα ίδια τραγούδια ¨Λούλιος¨ και
¨Αργήτικος χορός¨ κυκλοφόρησαν αργότερα με διαφορετικές μήτρες (πιθανότατα αφού
είχε επιστρέψει ο Ρέλλιας στην Ελλάδα) σε 12’ιντσο με κωδικό 56189-F (σημερινή ψηφιοποίηση) ενώ στις ετικέτες
αναγράφετε μόνο ο Παπαγκίκας.
Πληροφορίες,
φωτογραφίες και το ηχητικό αρχείο ….(εδώ).
