550. HIS MASTER'S VOICE AP 37 ΠΑΠΑΓΚΙΚΑ ΜΑΡΙΚΑ 1922

Παπαγκίκα Μαρίκα- Ρέλιας Νίκος (κλαρίνο)- Παπαγκίκας(Gus) Κώστας (τσίμπαλο)- Σιφνιός Μάρκος (τσέλο) HIS MASTER'S VOICE AP 37 Όπου ιδής δυο κυπαρίσσια (Ζεϊμπέκικο) - Σμυρναίικος μπάλος  1922- 78rpm- 12''

Στη σημερινή γραμμοφωνική πλάκα, έχουμε δυο τραγούδια από την Μαρίκα Παπαγκίκα ηχογραφημένα το 1922. Πρωτοκυκλοφόρησαν σε δίσκο Victor V-68611. Η σημερινή πλάκα στην His Master’s Voice, επανακυκλοφόρησε για την Αυστραλία. Στο κλαρίνο ο Νίκος Ρέλλιας, στο τσέλο ο Μάρκος Σιφνιός και στο τσίμπαλο (χαρακτηριστικό άκουσμα) ο σύζυγος της Μαρίκας, Κώστας Παπαγκίκας. Βιογραφικά στοιχεία θα βρείτε σε παλαιότερες αναρτήσεις. Σήμερα θα αφιερώσουμε την ανάρτηση στα τραγούδια και ο λόγος είναι ότι σε μόλις δυο τραγούδια γίνεται σύνδεση του δημοτικού με το ρεμπέτικο και του μανέ με το νησιώτικο ύφος και τον μπάλο. Φυσικά η Παπαγκίκα (όπως και αρκετοί ακόμα) ήταν μέσα σε όλο αυτό. Οι περισσότερες πληροφορίες είναι από το αρχείο του Κουνάδη.

Στην πρώτη πλευρά του δίσκου το ¨Όπου δεις δυο κυπαρίσσια¨.  Όπως αναφέρει ο Παναγιώτης Κουνάδης: «Πρόκειται για ένα από τα χαρακτηριστικότερα δείγματα μιας κατηγορίας τραγουδιών που γεφύρωσαν το δημοτικό με το ρεμπέτικο. Στις περιπτώσεις αυτές συνυπάρχουν στίχοι από το παλιό δημοτικό τραγούδι και προστίθενται καινούργιοι, οι οποίοι θεματολογικά παραπέμπουν στα νέα προβλήματα των ανθρώπων στις πόλεις, (μετανάστευση, ξενιτιά, ψυχοτρόπες ουσίες).

Η Μαρίκα Παπαγκίκα είχε ηχογραφήσει πάλι το τραγούδι αυτό το 1923 σε δίσκο Columbia 56002-F με κάποιους στίχους ίδιους και προσθέτοντας κάποιους στο τέλος. Όλοι οι στίχοι παραθέτονται παρακάτω.
Όπως φαίνεται και από τις δύο εκδοχές της Παπαγκίκα, από το παλιό δημοτικό χρησιμοποιείται το πρώτο δίστιχο και εν συνεχεία το τραγούδι εμπλουτίζεται με γνωστά δίστιχα της πρώιμης περιόδου του ρεμπέτικου που "περιφέρονται" και εμφανίζονται σε αρκετά τραγούδια. Η κατάληξη βέβαια μας μεταφέρει στα καταγώγια του Πειραιά και της Δραπετσώνας, όπου σύμφωνα με μαρτυρίες, η Μπουρδούσαινα είχε πορνείο στα Βούρλα.
Το τραγούδι αυτό είχε ηχογραφήσει λίγο νωρίτερα και η Κυρία Κούλα (δίσκος Panhellenion Record 8043).
Το δεύτερο δίστιχο καταγράφεται από τον A. Passow στο βιβλίο του "Δημοτικά τραγούδια" (Αθήνα 1860, σελ. 499). Στα "Δημώδη τραγούδια του Μπαρμπαγιάννη του κανατά", που κυκλοφόρησαν σε φυλλάδιο που χρηματοδότησε ο ίδιος, το 1873, αναφέρεται και το δίστιχο:

Όπου ’δης δυο κυπαρίσσια εις τον κήπο και δυο ετιαίς
Εκεί μέσα είμαι χοσμένος κι έλα αγάπη μου να κλαις
Το ίδιο περίπου δίστιχο (αντί "έλα αγάπη μου", γράφει "έλα ποθητή"), εμφανίζεται, στον τρίτο τόμο του περιοδικού "Κυψέλη" (Ζάκυνθος 1884-1887}, ως ποίημα του ζακυνθινού ποιητή Διονυσίου Γρυπάρη».

Όπου ιδείς δυο κυπαρίσσια άιντε και στη μέση δυο σμυρτιές

εκεί μέσα είμαι θαμμένος άιντε κι έλα μάτια μου να κλαις.

Τα μάτια σου τ’ αράπικα τα είδα και τρελάθηκα
στα κατσαρά σου τα μαλλιά λαλούν αηδόνια και πουλιά
Της τριανταφυλλιάς τα φύλλα θα τα κάνω φορεσιά
θα τα βάλω να περάσω, άιντε, να σου κάψω την καρδιά
Για ιδές τηνα την πέρδικα πως περπατεί λεβέντικα

[για ιδές τηνα πως περπατεί]3χ με το γαρύφαλλο στ’ αφτί.
Ως πότε καμένη μάνα άιντε θα πληρώνεις (δουλεύεις) βερεσέ

παρακάλει ν’ αποθάνω άιντε να γλιτώσεις απ’ τα ‘με.

Μπουρδούσενα, Μπουρδούσενα έλα στον κόσμο που ήσουνα.
Μπουρδούσενα, Μπουρδούσενα Μπουρδούσενα

ψήσε καφέ βάλε φωτιά στον αργιλέ
(Αν είσαι μάνα και πονείς έλα στα ξένα να με βρεις

[έλα στα παραπήγματα]3χ και μη λυπάσαι χρήματα.
Είχα μάνα μου παράδες άιντε είχα μάνα μου λεφτά

μου τα φάγαν οι πονήροι άιντε στον απάνω μαχαλά.
Μπουρδούσενα, Μπουρδούσενα έλα στον κόσμο που ήσουνα.
Μπουρδούσενα, Μπουρδούσενα Μπουρδούσενα

ψήσε καφέ βάλε φωτιά στον αργιλέ Μπουρδούσενα μες τον τεκέ.)

Στην δεύτερη πλευρά του δίσκου ¨Σμυρναίικος Μπάλος¨. Ο Γιώργος Κοκκώνης κατηγοριοποιώντας τους ελληνόφωνους μανέδες με κριτήριο τις ιδιαίτερες ρυθμικές συγκροτήσεις τους διακρίνει δύο τύπους: τον τύπο Α, που, όπως γράφει, «αντιπροσωπεύει την αμιγώς αλατούρκα εκδοχή του μανέ, που εμφανίζεται συνήθως με δύο επικρατέστερες μορφές, Α1 και Α2, που διαφοροποιούνται από την παρουσία ή όχι ρυθμικοαρμονικής συνοδείας" και τον τύπο Β, για τον οποίο επισημαίνει (ό.π. σελ. 115): «...διαφοροποιείται από τον Α σε πολλά σημεία: τη συνολική δομή, τη διαχείριση των φωνητικών μελωδικών αναπτυγμάτων, καθώς και το οργανολόγιο, με τις ανάλογες επιπτώσεις στις μελωδικές συγκροτήσεις. Η βασικότερη αλλαγή είναι η αντικατάσταση του ταξιμιού με μελωδικές εισαγωγές και γέφυρες, καθώς και το γύρισμα στο τέλος το οποίο ποικίλλει (μπάλος, χόρα, βαλς, πόλκα κ.ά.). Κατά τα πρότυπα των σειρών που συναντούμε στο δημοτικό τραγούδι, ο μπάλος καθορίζει πολλές φορές την καθολική μελωδική και ρυθμική υπόσταση, σε σημείο που να χαρακτηρίζεται ο μανές ως "μπάλος". Η φωνή ποτέ δεν ερμηνεύει a capella, αλλά πάντα με ρυθμικοαρμονική συνοδεία. Μάλιστα η αρμονία παίζει καθοριστικό ρόλο ως δεύτερος άξονας ανάπτυξης, ο οποίος πολλές φορές καθοδηγεί την μελωδική πορεία».

Μία τέτοια περίπτωση μανέ-μπάλου αποτελεί η παρούσα ηχογράφηση «Σμυρναίικος μπάλος». Το θέμα του "Tiritomba" εντοπίζεται στην ηχογράφηση του «Σμυρναίικου μπάλου» που πραγματοποίησε η  Μαρίκα Παπαγκίκα για τη Victor στις 11 Νοεμβρίου 1922 στη Νέα Υόρκη (Victor C 27131 – 68611-A). Συγκεκριμένα το ακούμε στην ενδιάμεση μελωδική γέφυρα (από το 1′ 33″ έως το 1 ′54″) της ηχογράφησης, παιγμένο, σε αυτή την εκτέλεση, από τον Νίκο Ρέλια στο κλαρίνο (και στον Columbia E-5277 του 1923).

Οι ιστορικές πηγές υπογραμμίζουν τις στενές σχέσεις μεταξύ της ιταλόφωνης και της ελληνόφωνης μουσικής. Οι συνομιλίες που αναπτύχθηκαν μεταξύ συγκεκριμένων τόπων, όπως τα νησιά του Ιονίου, τα Δωδεκάνησα και η Πάτρα, με ιταλικές πόλεις, και τα αποτελέσματά τους είναι αρκετά ώστε να αναδείξουν τους ισχυρούς δεσμούς μεταξύ των δύο εθνοπολιτισμικών ομάδων.

Επιπλέον, σχέσεις σφυρηλατήθηκαν σε τόπους όπου οι δυο εθνότητες έζησαν μαζί. Όπως, για παράδειγμα, στην περίπτωση της κοσμοπολίτικης Σμύρνης στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, ή σε αυτήν της Νέας Υόρκης, όπου Ιταλοί και Έλληνες μετέβησαν ως μετανάστες. Ερευνώντας το ιστορικό υλικό, φαίνεται ότι ειδικά μία πόλη της ιταλικής χερσονήσου ανέπτυξε ιδιαίτερες σχέσεις με τα μεγάλα αστικά κέντρα όπου πρωταγωνίστησαν ελληνόφωνοι μουσικοί. Πρόκειται για τη Νάπολη και το περίφημο Canzone Napoletana. Ο «Σμυρναίικος μπάλος» ανήκει σε ένα corpus τραγουδιών, από το οποίο οι Έλληνες πρωταγωνιστές δανείστηκαν μουσική ή/και στίχο από προϋπάρχοντα ναπολιτάνικα προσαρμόζοντας αυτό που ακούν στη δική τους συνθήκη, με βάση τις δικές τους δυνατότητες.

"Έχεις το χρώμα της αυγής και των αγγέλων μοιάζεις,

 με τα γλυκά ματάκια σου τον ήλιο τον σκεπάζεις"

Φωτογραφίες και το ηχητικό αρχείο …(εδώ).