560. ODEON GA 1327 ΑΡΑΠΑΚΗΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ- ΣΕΜΣΗΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ 1928

Αραπάκης (Καλλίνικος-Τσούσης) Δημήτρης (Μήτσος)- Σέμσης (Σαλονικιός) Δημήτρης ODEON GA 1327 Χετσάζ (Στη τελευταία μου στιγμή- Μανές) - Ουσάκ (Κλαίω κρυφά κι αλύπητα- Μανές) 1928- 78rpm- 10''

«Σε αναζήτηση ορισμού για τον μανέ στις βιβλιογραφικές πηγές και σε λεξικά, σύμφωνη είναι η άποψη ότι πρόκειται για τραγούδι με μακρόσυρτη “ανατολίτικη” μελωδία στο οποίο επαναλαμβάνεται συχνά η λέξη “αμάν” ενώ ποικίλουν οι απόψεις για την πατρότητα και την καταγωγή του. H επίσημη ετυμολογική εκδοχή θέλει ο αμανές ή μανές να προέρχεται από το τουρκικό mani (λιανοτράγουδο δίστιχο ή τετράστιχο) και emane τα οποία σε συνδυασμό με την επίδραση από την επαναλαμβανόμενη χρήση του επιφωνήματος “αμάν” (στα αραβοτουρκικά “έλεος”) κατά την εκτέλεση του, οδήγησε στην μετάλλαξη του σε “αμανέ”. Το ίδιο συμπέρασμα φαίνεται πως προκύπτει και από την άποψη του τούρκου μουσικολόγου Mahmut R. Gazimihal, ο οποίος γράφει σχετικά πως ο όρος καφέ αμάν είναι

τσιγγάνικη παραποίηση στον τούρκικο όρο mani kahvesi, που χαρακτήριζε όσα καφενεία διέθεταν 2 ή 3 τραγουδιστές που αυτοσχεδίαζαν στίχους (λεγόμενους mani).

Μια άλλη εκδοχή η οποία υποστηρίζεται ως “εμπεριστατωμένη” από το λεξικό της μουσικής του Καλογερόπουλου και βασίζεται στην μελέτη του Γ. Κ.Φαιδρού (Σμύρνη 1881) είναι αυτή που θέλει ο μανές να προέρχεται από το αρχαιοελληνικό “μανέρω” μετά από συγκοπή της συλλαβής –ρω. Η μελέτη του Γ. Κ. Φαιδρού με τίτλο «Πραγματεία περί του Σμυρνέικου Μανέ» καταγράφεται ως η πρώτη συστηματική προσπάθεια διεκδίκησης του μανέ, αλλά και μελέτη με την οποία αποδίδει τον Σμυρνέικο Μανέ ως απόγονο του “αρχαίου μουσικού ήχου Μανέρωτος”. Η προβληματική του αφυπνίζεται από το γεγονός ότι υπάρχει, σύμφωνα με τον ίδιο, σύγχυση μεταξύ των εννοιών «Μανέρω, Λίνο, Αίλινο, θρήνο και θρηνωδία» τις οποίες και διευκρινίζει για να υποστηρίξει πως οι διανοούμενοι τις εποχής από αμέλεια και από άγνοια λανθασμένα θεωρούν ότι ο Μανές είναι Τούρκικος.

Για την σχέση Μανέρω και Λίνο αναφέρει πως σύμφωνα με τον Ηρόδοτο και τον Πλούταρχο, αυτό το είδος θρήνου αρχικά ονομαζόταν “Μανέρως” αλλά με την μεταφορά  του στην Αίγυπτο (όπου και πρωτοτραγουδήθηκε προς τιμήν του θανάτου του Λίνου, μονογενούς υιού του βασιλιά) επικράτησε να έχει δύο ονόματα ενώ αργότερα στην Κύπρο και σε άλλα μέρη, αλλού το έλεγαν “Λίνο” και αλλού “Μανέρω”, «Εις δε την Σμύρνην επεκράτησε να λέγεται Μανέρως και τά νύν Μανέ» ενώ στην Αρχαία Ελλάδα επικράτησε ως ο ελληνικός “Λίνος”. Για την σχέση των Μανέρω και Λίνο με τον Αίλινο επισημαίνει πως: «Έν Σμύρνη όμως διεσώθη ούχι μόνον ο Μανέρως ήτοι ο ολοφυρμός επι τη απώλεια του Λίνου, αλλά το αξιοπεριεργότερον και ο Αίλινος».

Αίλινος ονομάζονταν τα επιφωνήματα «Αί Αί Αί» τα οποία συνόδευαν τους Μανέρω και Ηπειροθετταλικό θρήνο κατά την τελετουργία του θρήνου ενώ το όνομα του προήλθε από την συγχώνευση του «Αί Αί Αί! Λίνε!» που σημαίνει «αλίμονο αλίμονο Λίνε!. Δηλαδή το γεγονός ότι ο “Μανέρως” είναι ο πρόγονος του Μανέ, μαρτυρείτε από το γεγονός ότι ο “Αίλινος” ακούγεται ακόμα και σήμερα μετά το τέλος κάθε στροφής στον μανέ καθώς ο “Αίλινος” έχει μετατραπεί - μεταφραστεί σε “αμάν” όπως ο “Κωκυτός” και ο “Κοπετός”, τα οποία σύμφωνα με τον ίδιο, συναντώνται ακόμα στα σύγχρονα μοιρολόγια.

Σύμφωνα με τον Φαιδρό ο «Λίναιος Μανέρως δεν είναι ιδιαίτερον θρηνώδες άσμα, αλλ’ ότι εκλήθη ούτως εκ του μονοφωνίου ή της κραυγής Αί Αί Αί Λίνε» επίσης τον περιγράφει ως «θλιβερά θρηνώδης ερωτική ωδή μετά των θρηνοδών στίχων». Ενώ εμφανής είναι η προσπάθεια διαχωρισμού του Λίναιου Μανέρω ως «θλιβερά θρηνώδης ερωτική ωδή» από άλλες μελωδίες και τραγούδια τα οποία λειτουργούσαν ως μοιρολόγια. Ο Φαιδρός προχωράει στο να ανασκευάσει της υπάρχουσες υποθέσεις που θέλουν ο μανές να είναι κληροδότημα των Τούρκων. Η ένσταση του Φαιδρού έγκειται στο γεγονός ότι τον “Μανέρω” «μη φροντήσαντες δε οι ενταύθα Έλληνες να εξετάσωσι το πράγμα ενόμιζον ότι και ο Αιλινός ήτο θρήνος. Αναπαύθησαν δε εν τη υποθέσει ότι οι Μανέδες είναι ήχοι Τουρκικοί, ενώ οι Τούρκοι αοιδοί ουδένα ήχον γνωρίζουσιν υπο την επωνυμίαν ταύτην».

Αναφέρεται, στην υπόθεση καταγωγής που θέλει ο μανές να προήλθε από την επαναλαμβανόμενη χρήση του επιφωνήματος “αμάν” ενώ για τον ίδιο το “αμάν” είναι απλά η μετάφραση του “Αίλινου” μετά το τέλος της κάθε στροφής. Σύμφωνα με τον Φαιδρό από το “αμάν” προέρχεται η λέξη “αμανές” κατά την οποία «Ανόητοι δε τινες εις την τελευταίαν λέξιν Αμάν προσθέτουσιν ες και αποτελούσι την λέξιν Αμανές αφαιρούσι δ’ έπειτα το αρκτικόν α και σχηματίζουσι την λέξιν Μανές.». Σημειώνει επίσης πως, οι Τούρκοι έχουν κάποια τραγούδια τα οποία αρχίζουν με το επιφώνημα «Γιάρ γιάρ αμάν» το οποίο μεταφράζει ως την έκληση για οίκτο «ερωφίλη ευπλαγχνίσθητι, ή ώκτειρον» τα οποία εκτελούνται σε Αραβοπέρσικους δρόμους «Μακάμια» σε αντίθεση με τον Μανέ ή Αμανέ τον οποίο «ψάλλουσι τον ήχον τούτον κατά τον Ελάσσωνα (Minore)».

Η επισήμανση του συγγραφέα μας αποκαλύπτει πως ο ίδιος δεν αναγνωρίζει ως μανέδες τα κομμάτια που εκτελούνται στα αραβοπέρσικα μακάμια. Ο Φαιδρός θέλοντας να κάνει πιο έντονο τον συσχετισμό του Λινού με τον Σμυρνέικο Μανέ αλλά και ομαλότερη την μετάβαση από το παλαιό στον σύγχρονο υπονοεί πως η εξέλιξη του είδους οδήγησε στην δημιουργία εκτελέσεων σε περισσότερους από έναν μουσικούς τρόπους της αρχαιότητας οι οποίοι με μικρές παραλλαγές απαντώνται και σήμερα. ….».

Γύρω στους 20 μανέδες ηχογραφεί και ο Δημήτρης Αραπάκης (1890-1980) από το

1926 έως το 1935. Δυο από τους τρεις που ¨ηχογράφησε¨ για την Γερμανική Odeon στη σημερινή πλάκα γραμμοφώνου.

"Στην τελευταία μου στιγμή, στον υστερνό μου πόνο

 κανείς ας μη με λυπηθεί, παρά η καρδιά σου μόνο".

 Συμπληρώνει φωνάζοντας ο Σαλονικιός ¨και εγώ¨.

"Κλαίω κρυφά κι αλύπητα κι από καρδιάς στενάζω,

γιατί 'ναι κι άλλοι που πονούν, ίσως και τους πειράζω"

Βιογραφικά στοιχεία για τον Μήτσο Αραπάκη και τον Δημήτρη Σέμση (Σαλονικιό) θα βρείτε σε παλαιότερες αναρτήσεις. Ανάλυση για τους αμανέδες από την πτυχιακή που θα βρείτε στο φάκελο που θα κατεβάσετε και μερικές διευκρινήσεις παραπάνω.

Παραμονή της καινούργιας χρονιάς, με αρκετό πετρέλαιο να κυλάει στο αίμα, τους Weimar Gesang να τραγουδάνε ζωντανά μέσα της δεκαετίας του 80 από το laptop και η απίστευτη φωνή του Αραπάκη να τραγουδάει μανέδες έτοιμη για ανάρτηση. Καλή Χρονιά να έχουμε, με υγεία (σωματική και ψυχική), πολύ μουσική και καλή λευτεριά.

Φωτογραφίες και το ηχητικό αρχείο …(εδώ).