Ιωαννίδης Δημήτρης-
Καζαντζίδης Θεοχάρης- Ψωμιάδης Δανιήλ COLUMBIA SCDG 3104 Εμέν εβώρα και
δροσίς (Χορός Διπάτ) - Εκεί σο πέραν τα ρασία (Χορός Τικ) 1962- 45rpm- 7''
«Η μουσική
και ο χορός είναι δύο στοιχεία
κάθε πολιτισμού που μας ενώνουν με τις ρίζες μας. Η μουσική φέρνει πάντα
αναμνήσεις ενώ ο χορός είναι μία δραστηριότητα που ενώνει τις κοινότητες και
τους ανθρώπους μαζί. Η μουσική και οι χοροί του Πόντου είναι ξακουστοί και δημοφιλείς έως
και σήμερα. Βασικό στοιχεία των
ποντιακών χορών, είναι ότι όλοι χορεύουν ισότιμα σε κύκλο χωρίς να
υπάρχει πρωτοχορευτής που ξεχωρίζει. Από αυτό και μόνο φαίνονται οι ισχυροί
δεσμοί της κοινότητας των Ποντίων, αλλά και ότι το σύνολο ήταν σημαντικότερο
από το άτομο. Οι ποντιακοί χοροί είναι
πολλοί με πιο γνωστούς το κότσαρι, το διπάτ’ και το πιτσάκ. Από τους
χορούς μπορούμε να καταλάβουμε τις επιδράσεις που έχει δεχτεί κάθε περιοχή, αν
έχει δεχτεί επίδραση από άλλες περιοχές του Πόντου ή και από άλλους λαούς, όπως
οι Αρμένιοι ή οι Τούρκοι.
Με το ξεριζωμό ανακόπηκε η συνεχής εξέλιξη των χορών
που βλέπαμε στην ιστορία των Ποντίων έως τότε, αλλά παρέμειναν οι συνδετικοί
κρίκοι που ένωναν του Ποντίους ανά την υφήλιο. Όσον αφορά την μουσική, βασικό
στοιχείο όλων των ποντιακών τραγουδιών είναι η ποντιακή διάλεκτος, η οποίο
μένει έως και σήμερα να κρατάει ζωντανή την ντοπιολαλιά του Πόντου. 
Καθώς οι κοινωνίες τότε ήταν κλειστές, τα ιδιαίτερα
στοιχεία του πολιτισμού τους ήταν εύκολο να διατηρηθούν αναλλοίωτα. Στη
σημερινή εποχή αυτό είναι πιο δύσκολο, αλλά όπως φαίνεται η ποντιακή μουσική
και χοροί, έχουν καταφέρει να επιζήσουν και να ενώνουν Ποντίους, αλλά και μη
έως σήμερα.
Διπάτ’ είναι χορός τελετουργικός, με έκδηλη την ηθική
πραότητα. Λέγεται και ομάλ’
Τραπεζούντας από το όνομα της πόλης και της περιοχής που τον
ανέδειξε. Χορεύεται στον κεντρικό και τον ανατολικό Πόντο, καθώς και στο Καρς.
Στο Καρς η ονομασία του είναι διπλόν
ομάλ’. Αποτελεί τη βάση
ολόκληρης ομάδας χορών (γιετίερε, τάμζαρα).
Ο χορός διπάτ’ πήρε
την ονομασία του από τα δύο ρυθμικά μέτρα ή πόδες ή πατήματα, δηλαδή 4/8
και 5/8, από τα οποία αποτελείται ο εννεάσημος ρυθμός, ή εννέα όγδοα (9/8),
ρυθμός βαρύς, ήρεμος κι ευγενικός στον οποίο χορεύεται το διπάτ’.
Είναι χορός
τελετουργικός, με έκδηλη την ηθική πραότητα, την ευγένεια και τη
σεμνότητα της ψυχής που δεν την διαταράσσουν τα πάθη. Έχει χαρακτήρα ομαδικό,
μορφή κυκλική και χορεύεται από άνδρες και γυναίκες, ανάλογος με τους αρχαίους σεμνοπρεπούς θρησκευτικούς χορούς.
Χαρακτηριστικό των αρχαίων θρησκευτικών χορών, που αποτελούσαν το τυπικό της αρχαίας
λατρείας και θεωρούνται αρχαιότεροι από όλους, είναι ότι ήταν ήρεμοι, με
αυστηρή αρμονία, κάποτε γοργού ρυθμού, και χορεύονταν γύρω από το βωμό με
ύμνους ειδικούς, όπως ο παιάν και το υπόρχημα. Είχαν και αυτοί σύσταση τριαδική:
μουσική-κίνηση-ποίηση.
Τα ίδια ακριβώς στοιχεία χαρακτηρίζουν και το χορό
διπάτ’ και αξίζει να τονιστεί ότι πάνω στο ρυθμό του χορού αυτού, τον σοβαρό
και μεγαλόπρεπο, είναι και όλα σχεδόν τα ακριτικά και τα άλλα δημοτικά ποντιακά
τραγούδια.
Η σοβαρότητα του χορού αυτού φαίνεται και από το
γεγονός ότι χορευόταν από πρόσωπα της
σεβαστής κυρίως ηλικίας, γι’ αυτό και το διπάτ’, ομάλ’ Τραπεζούντας,
λέγεται και «’κοδεσπενακόν ομάλ’», ομάλ’ δηλαδή αφιερωμένο στις οικοδέσποινες των ποντιακών
οικογενειών.
Από την ονομασία του αυτή αλλά και από τον τρόπο που
χορεύεται θεωρείται από πολλούς μελετητές ότι έλκει την προέλευσή του από τον
αρχαίο τελετουργικό χορό προς τιμή της θεάς
Εστίας, προστάτιδας της οικογένειας.
Χορεύεται σε
κύκλο κλειστό, με μέτωπο στο κέντρο του κύκλου. Έχει δώδεκα βήματα, από
τα οποία το δεύτερο, το έκτο και το δέκατο βρίσκονται στην άρση και τα υπόλοιπα
στη θέση.
Η εκτέλεση της πρώτης τετράδας βημάτων μεταφέρει τον
κύκλο αργά προς τα δεξιά και το κέντρο και δημιουργεί με την κίνηση αυτή
μικρότερη περιφέρεια (η κίνηση προς το βωμό). Η δεύτερη τετράδα επαναφέρει τους
χορευτές στη μεγαλύτερη κυκλική περιφέρεια του χορού, όπου χορεύεται αργά, και
η τρίτη τετράδα των βημάτων για να κλείσει το σχήμα του ο χορός.
Οι διαφοροποιήσεις
που συναντάμε στο χορό βρίσκονται ακριβώς σ’ αυτή την τελευταία τετράδα βημάτων
η οποία, συνήθως, ξεκινάει με το αριστερό πόδι, σε αρκετές
περιοχές όμως ο βηματισμός μπορεί να ξεκινάει με το δεξί ή ακόμη και
να μην έχει τη χαρακτηριστική άρση.
Ο χορός διπάτ’ ονομάζεται και γιαβαστόν σε χωριά της περιοχής
της Τραπεζούντας.»
Βιογραφικά στοιχεία για τον Δημήτρη Ιωαννίδη (βλέπε και
αναρτήσεις 79 και 191), τον Θεοχάρη Καζαντζίδη και Δανιήλ Ψωμιάδη δεν έχω
καταφέρει να συλλέξω. Εξαιρετικά παιξίματα στο σημερινό δισκάκι.
Πληροφορίες, φωτογραφίες και το ηχητικό αρχείο …(εδώ).
