438. VICTOR 63546 ΖΟΡΜΠΑΝΗΣ Π. 1907

Ζορμπάνης (Ζορμπανάκης) Π. VICTOR 63546 Ο Γρίβας (Δημώδες) - Παιδιά αν θέτε λεβεντιά (Δημώδες) 1907- 78rpm- 10''

Στο σημερινό δίσκο γραμμοφώνου, ο οποίος ηχογραφήθηκε το 1907 στην Αθήνα,  συμμετέχει Ελληνική ορχήστρα με χορωδία, σύμφωνα πάντα με τις ετικέτες. Ο Π. Ζορμπάνης ή Ζορμπανάκης ήταν βιολιστής και πιθανότατα συμμετέχει στη χορωδία αλλά δεν γνωρίζουμε αν είναι πρώτη φωνή. Σίγουρα όμως αποτελεί πρωτεργάτη της χορωδίας Ζορμπάνη. Βιογραφικά στοιχεία δυστυχώς δεν υπάρχουν. Στις έρευνες που παραθέτω στις πληροφορίες και παρακάτω αναφέρουν σε παρένθεση την χρονολογία 1894 που αποκλείετε να ήταν χρονολογία γέννησης. Παρακάτω ακολουθεί απόσπασμα για τα καφέ-αμάν και την σύσταση της ορχήστρας. Σίγουρα υπάρχει βιολί, λαούτο και έντονα σαντούρι, όπως ακούγεται καθαρά και από την ηχογράφηση. 

«Το 1871 ιδρύεται το Ωδείο Αθηνών και την ίδια χρονιά ανοίγει το πρώτο καφέ-σαντάν στην Αθήνα, λίγο αργότερα το 1873 ανοίγει πάντα στην πρωτεύουσα το πρώτο καφέ-σαντούρ.  Ο τύπος αυτός των κέντρων διασκέδασης από το 1886 και στο εξής θα μετονομαστεί σε καφέ-αμάν. Κατά τον Τούρκο μουσικολόγο Mahmut R. Gazimihal, ο όρος καφέ αμάν είναι τσιγγάνικη παραποίηση του τούρκικου όρου mani kahvesi, αφορά δε σε καφενεία τα οποία διέθεταν 2 ή 3 τραγουδιστές οι οποίοι αυτοσχεδίαζαν εδώ στίχους (λεγόμενους mani).  Ετυμολογικά πάντα η λέξη μανές (αμανές) ίσως να παράγεται κατά τον Γ. Φαιδρό «εκ του «μανέρως» κατά συγκοπήν της συλλαβής «ρω»». Ο «μανέρως» ήταν θλιβερός ήχος ή μάλλον ερωτική θρηνωδία που ονομάζονταν  επίσης ολοφυρμός ή και Λιναίος θρήνος. Δεν αποκλείεται ακόμη  να έχει σχέση με το επιφώνημα «αμάν».

Στην Αθήνα λοιπόν, το πρώτο μαγαζί αντίστοιχο του είδους των καφέ αμάν λειτούργησε το 1873, στην Ιερά Οδό. Το συγκρότημα που υπήρχε εδώ χρησιμοποιούσε βιολιά και από τους τακτικότερους πελάτες του ήταν ιεροψάλτες οι οποίοι σύχναζαν εκεί «δια να μανθάνωσι τους ήχους και τας αναβάσεις και καταβασίας των αμανέδων και λοιπών τραγουδιών». (βλ. Εφημερίδα «Αλήθεια» 3-07-1873). Για το χαρακτηρισμό αυτού του μαγαζιού χρησιμοποιούνταν ο όρος «καφέ σαντούρ» (ωδικά καφενεία ανατολικής μουσικής) και όχι «καφέ αμάν» το συγκεκριμένο όρο τον συναντάμε μόνον μετά το 1886. Στην Αθήνα πάντα το 1871 λειτούργησε το πρώτο «καφέ σαντάν» τύπος κέντρου διασκέδασης με Γερμανίδες χορεύτριες, στο Άντρον Νυμφών, στις όχθες του Ιλισού οι οποίες με όπλο τα γυναικεία θέλγητρα προσέλκυαν ανέλπιστα πλήθη πιστών στην ευρωπαϊκή μουσική.

Το 1874 επαναλαμβάνεται το πείραμα του 1873 στο μαγαζί της Ιεράς Οδού με ακόμη μεγαλύτερη εισπρακτική επιτυχία. Το συγκρότημα προέρχεται αυτή τη φορά από την Σμύρνη και αποτελείται από δύο τραγουδιστές (Βασίλειος Κονταξής και Αναστάσιος Βελέντζας) δύο βιολιστές (Παναγός Βογιατζής και Κοκόλης Σιλάλης), έναν λαουτιέρη (Δημήτριος Βογιατζής) και έναν σαντουριέρη (βλ. Κυριάκος Τσορβάς. Από άρθρο της εφημερίδας «Εφημερίς» 17-07-1874). Τα επόμενα δώδεκα χρόνια (1874-1886) τα σαντούρια εισβάλλουν σταδιακά σε χώρους ψυχαγωγίας που βρίσκονταν πλησιέστερα το κέντρο. Μέχρι το 1886, που σημειώνεται η μεγάλη έκρηξη του αμανέ στην Αθήνα και εγκαινιάζεται η δεκάχρονη περίπου περίοδος της απόλυτης κυριαρχίας του οι επισκέψεις των ανατολίτικων συγκροτημάτων γίνονται σε μόνιμη ετήσια βάση.

Το 1886 η Αθήνα έχει κατακλυστεί πλέον από καφέ αμάν. Έχει διαπιστωθεί πως στα καφέ αμάν  οι γυναικείες μορφές είναι περισσότερες από τις αντρικές, αξίζει μάλιστα να αναφερθεί η περίπτωση της Ευθαλίας Δημητρίου, η οποία θάμπωνε με τους αισθησιακούς της χορούς το κοινό της. Οι γυναίκες αυτές κατάγονται κυρίως από την Σμύρνη και την Πόλη είναι Ελληνίδες μεταξύ τους  όμως υπάρχουν και Τουρκάλες, Αρμένισσες όπως και Εβραίες. Τα αντρικά ονόματα που μνημονεύονται σε συνάρτηση με το τραγούδι είναι πολύ λίγα, εκτός από τους Κονταξή και Βελέντζα μας παραδίδονται και ονόματα σμυρναίων καλλιτεχνών όπως του Κοκκινάκη, του Οβανέζη, του Εβραίου Δαβίδ και του Σουλιώτη Βούρκου. Οι άντρες διακρίνονται ως οργανοπαίκτες κυρίως και μπορούν να αναδειχτούν σε αστέρες του καφέ αμάν μόνο όταν κατέχουν τη θέση του πρώτου βιολιστή. Στην κατηγορία αυτή ανήκει ο Σμυρνιός Γιοβανίκας, ο Πανάνος Βογιατζής και ο Δημήτριος Ρόμπος.  Άλλοι γνωστοί είναι οι: Ζαράκης, Παπαναστασίου, Παπούτσας, ο Π. Ζορμπανάκης(1894) και ο Ρουμάνος Μοντρογκάντι. Από τα υπόλοιπα όργανα ξεχωρίζουν: σαντούρι :Κυριάκος Τσορβάς, Γεωργής Ρόμπος, Λάμπης, Χιώτης. Λαουτέριδες: Βογιατζής Δημ, Μουραμπάς Αριστοτέλης. Ο μόνος παίκτης κλαρίνου, του οποίου το όνομα διασώθηκε, είναι ο Παντελής Γκούμας. Το μπουζούκι αναφέρεται μόνο σε δύο περιπτώσεις.»

Ακολουθεί ανάλυση των τραγουδιών από το αρχείο Κουνάδη:

Το τραγούδι ¨Ο Γρίβας¨ αναφέρεται στον θάνατο του αγωνιστή της Ελληνικής Επανάστασης του 1821, στρατηγού και πολιτικού Θεόδωρου Γρίβα (Πρέβεζα 1797- 5/11/1862).
Το τραγούδι κυκλοφόρησε αρχικά με την ετικέτα της Gramophone Co (αριθμός δίσκου: 4-14635) και επανεκδόθηκε από τη Victor στον δίσκο με αριθμό VI-63546-A.
Γράφει σχετικά ο Αριστομένης Καλυβιώτης: «Η "The Gramophone Co Ltd" στο πλαίσιο της στενής συνεργασίας της με την "Victor" είχε αποκτήσει μετά το 1903 το δικαίωμα χρήσης του σήματος της εταιρείας "International Zonophone Co.".

Σύμφωνα με την άποψη του Hugo Strötbaum από το 1905 (ή από το τέλος του 1904) αρχίζει να κυκλοφορεί τις νέες ηχογραφήσεις της αποκλειστικά με τις ετικέτες "Disque pour Zonophone" και "Zonophone Record". Όλοι αυτοί οι δίσκοι ήταν αριθμημένοι στη σειρά X-100000. Ταυτόχρονα η "The Gramophone Co Ltd" κυκλοφορεί κάποιες απ' τις παλαιότερες ηχογραφήσεις της με ετικέτες "Zonophone". Αυτό συνεχίστηκε τουλάχιστον μέχρι το 1907. Από το 1909 η "The Gramophone Co Ltd" αρχίζει να κυκλοφορεί τις νέες ηχογραφήσεις της, πάλι με την ετικέτα "Concert Record Gramophone". Πολλές από τις νέες ηχογραφήσεις της "The Gramophone Co Ltd", κυκλοφορούν ταυτόχρονα και με την ετικέτα "Zonophone". Αυτό συνεχίστηκε μέχρι το 1911, οπότε μάλλον σταμάτησε η κυκλοφορία νέων δίσκων της εταιρείας με ετικέτες "Zonophone"».

Σύμφωνα με τον Νικόλαο Γ. Πολίτη, ο οποίος κατατάσσει το τραγούδι ¨Παιδιά αν θέτε λεβεντιά¨, στα "κλέφτικα" (Ν. Γ. Πολίτης, "Κλέφτικα τραγούδια", Ιστορική έρευνα, Αθήνα, σελ. 14): «Ο κλέφτης, ο εξαίρων τον βίον αυτού, τον ανυψούντα το φρόνημα και αποκαθιστώντα αυτόν ελεύθερον, πρόσφορον δε προς ανάδειξιν πολεμικών αρετών, δεν αποκρύπτει ότι ο τοιούτος βίος είναι τραχύτατος και ότι πρέπει πολλήν να έχη καρτερίαν και αντοχήν προς τας ταλαιπωρίας ο ασπαζόμενος αυτόν. Την σκιεράν όψιν του βίου των κλεφτών εξεικονίζει το προκείμενον άσμα».Η ηχογράφηση κυκλοφόρησε αρχικά με την ετικέτα της Zonophone (αριθμός δίσκου: X 104619) ή της Gramophone Co (αριθμός δίσκου: 4-14636) και επανεκδόθηκε από τη Victor (αριθμός δίσκου: VI-63546-B).
Συγκαταλέγεται στον πρώτο κύκλο ηχογραφήσεων που πραγματοποίησε στην Αθήνα η εταιρεία "The Gramophone Co Ltd", το 1907, με ηχολήπτη τον Frederick William Gaisberg.

Στις ετικέτες του δίσκου αναγράφεται ο χαρακτηρισμός "Δημώδες". Ουσιαστικά έχουμε ένα τσάμικο και ένα κλέφτικο. Η επανέκδοση της Victor έγινε περίπου στα μέσα της δεκαετίας του’10 (1910).

Πληροφορίες, φωτογραφίες και το ηχητικό αρχείο …(εδώ).