79. HIS MASTER'S VOICE 7PG 3114 ΙΩΑΝΝΙΔΗΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ- ΚΑΖΑΝΤΖΙΔΗΣ ΘΕΟΧΑΡΗΣ- ΨΩΜΙΑΔΗΣ ΔΑΝΙΗΛ 1962

 Ιωαννίδης Δημήτρης- Καζαντζίδης Θεοχάρης- Ψωμιάδης Δανιήλ HIS MASTER'S VOICE 7PG 3114 Στην ξενιτιάν που πάει (Χορός Καρσιλίδικος) - Χορός Σέρρα (Πυρρίχιος) 1962- 45rpm- 7''

Η ποντιακή λύρα, το παραδοσιακό μουσικό όργανο των Ποντίων, θεωρείται ότι έχει εξαιρετικές μουσικές δυνατότητες που δεν περιορίζονται μόνο στην ποντιακή μουσική. Ήταν το μέσο επιβίωσης στην προσφυγιά, ο συνδετικός κρίκος με όσα έμειναν πίσω. Μιλάμε για ένα σύμβολο πολιτισμικής ταυτότητας. Ένα αντικείμενο με ισχυρή συμβολική αξία που χρησιμοποιείται για να αναπαραστήσει μια κουλτούρα από το παρελθόν, να θυμίσει τις ρίζες των Ποντίων κρατώντας ζωντανή την παράδοση αλλά ταυτόχρονα και να τους βοηθήσει στη δημιουργία μιας ταυτότητας.

Η μυθολογία μάς έχει αφηγηθεί ότι «εφευρέτης» της λύρας είναι ο Ερμής και ότι την χάρισε στον Απόλλωνα προκειμένου να τον εξευμενίσει. Από τότε θα γίνει το σύμβολο του αρχαίου θεού της ποίησης και της μουσικής. Αν θελήσει όμως κανείς να αναζητήσει τις αδιάρρηκτες σχέσεις των Ελλήνων με τη λύρα, είτε αυτή είναι ποντιακή είτε πολίτικη, είτε κρητική είτε θρακική, θα πρέπει να πάει πίσω στη λυρική ποίηση, το λογοτεχνικό είδος που αναπτύχθηκε στην αρχαία Ελλάδα και οφείλει το όνομά του στο γεγονός ότι συνοδευόταν πάντα από τη λύρα. Η δοξαρωτή λύρα θα εμφανιστεί περίπου τον 8ο με 10ο αιώνα στο Βυζάντιο. Ο αποκλεισμός των μουσικών οργάνων από τη λειτουργία της ορθόδοξης εκκλησίας οδηγεί τους ερευνητές στο συμπέρασμα ότι κατά τη μεταχριστιανική εποχή η χρήση της περνά εξολοκλήρου στα λαϊκά στρώματα. Σύμφωνα με την Εγκυκλοπαίδεια Ποντιακού Ελληνισμού η ποντιακή λύρα είναι ένα από τα δοξαρωτά μουσικά όργανά που εμφανίστηκαν στον Πόντο περίπου τον 10ο-12ο αιώνα. Ερευνητές όπως ο Pickens, ο Kilpatrick και ο Bachmann θεωρούν ότι πρόκειται για τη συνέχεια της βυζαντινής και πολυφωνικής μουσικής. «Πολιτιστικό κέντρο του Εύξεινου Πόντου για τη μουσική» χαρακτηρίζει την Τραπεζούντα ο Reinhard. Είναι το απαραίτητο «συστατικό» για κάθε γλέντι, πανηγύρι ή γάμο.

Οι λυράρηδες του Πόντου, που συνήθως ήταν και καλοί τραγουδιστές, έπρεπε εκτός άλλων να διαθέτουν και αντοχή ώστε να παίζουν και να τραγουδούν για όσο τραβήξει η διασκέδαση. «Εγώ έμ’ π’ ετραγώδεσα, εφτά νύχτας κι ημέρας ση Δεσποινίτσας τη χαράν, ση Κωνσταντή τον γάμον. Εφτά ημέρας σο ποδάρ’ και ξάι πουθέν ’κι εκάτσα, εφτά ημέρας σο χορόν κι ομμάτα απάν ’κι έγκα» (Εγώ ’μαι που τραγούδησα εφτά νύχτες και μέρες στης Δεσποινούλας τη χαρά, στου Κωνσταντή το γάμο. Στο πόδι εφτά μέρες, και πουθενά δεν κάθισα εφτά ημέρες στο χορό, χωρίς να κλείσω μάτι), λέει το παραδοσιακό τραγούδι. Ο Σ. Ευσταθιάδης στην Εγκυκλοπαίδεια Ποντιακού Ελληνισμού γράφει ότι οι λυράρηδες όφειλαν να ικανοποιήσουν ακόμα και τις επιθυμίες μελλοθανάτων. Λίγο πριν φύγουν από τη ζωή άφηναν «παραγγελιά» να παίξει ο λυράρης που διάλεγαν στο μνήμα πριν από την ταφή. Οι λυράρηδες εκπλήρωναν αυτή την επιθυμία πάντα και στο ακέραιο.

Στην πρώτη πλευρά του δίσκου έχουμε Καρσιλίδικο χορό. Χορός από την περιοχή του Πόντου κοντά στον Καύκασο. Λέγεται απλός Ομάλ ή Καρσιλίδικος από την ονομασία της περιοχής Καρς.

 

Στην δεύτερη πλευρά του δίσκου Πυρρίχιο χορό. Ο χορός Πυρρίχιος αποκαλείται και Σέρρα, γιατί στον ποταμό Σέρα της Τραπεζούντας υπήρχαν οι πιο φημισμένοι χορευτές. Ο σημερινός χορός των Ποντίων είναι εξέλιξη του αρχαίου Πυρρίχιου, του πολεμικού χορού των αρχαίων Ελλήνων, που αποτελούσε μέρος στρατιωτικής εκπαίδευσης.

Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη και τον Όμηρο, o Πυρρίχιος ήταν ένοπλος χορός, ο οποίος χορευόταν από παιδιά, άντρες αλλά και γυναίκες. Ο Πλάτωνας αναφέρει ότι ο Πυρρίχιος ήταν θείο δώρο των Θεών προς τους Ανθρώπους και τον διαχώριζε σε δύο είδη «τον ειρηνικόν» και «τον πολεμικόν». Αναφέρει μάλιστα ότι ήταν μέρος της λατρείας του Διονύσου. Την Σέρρα χόρεψαν οι Κουρήτες (στην Κρήτη), οι Αθηναίοι στα Παναθήναια και οι Λάκωνες στα Διοσκούρεια.

Ο Αριστοφάνης (450-388 π.Χ) αναφέρει ότι αυτός ο χορός ήταν στρατιωτικός και ένοπλος, ο δε Πλάτων (427-347 π.Χ.) περιγράφει τον Πυρρίχιο ως πολεμικό χορό με φάσεις άμυνας και επίθεσης και με τους χορευτές παρατεταγμένους με τα όπλα τους σε στρατιωτική διάταξη.

Περιείχε στροφές στα πλάγια, οπισθοχωρήσεις, πηδήματα και χαμηλώματα, επιθετικές κινήσεις και κινήσεις άμυνας και οι χορευτές έβγαζαν ζωηρές φωνές. Οι  κινήσεις του σώματος είναι γρήγορες.  Οι χορευτές γίνονται ένα μεταξύ τους.  Η στροφή  των ποδιών στο δάπεδο είναι βίαιη. Βίαιες και οι συσπάσεις των μυών του σώματος. Ενθουσιασμός καταλαμβάνει τους θεατές της Σέρρα. Όλα αυτά προσδίδουν αίγλη και πρωτοτυπία στο χορευτικό αυτό σύμπλεγμα. Μπορεί κάποιος να κατατάξει τον Πυρρίχιο μεταξύ των διασημότερων χορών.

Ο χορός κατά πρώτον αποτελείται από τρεις «στροφές»:

Στην 1^η , οι χορευτές πιασμένοι χέρι με χέρι και με υψωμένα τα χέρια χορεύουν ομαλά, με μια ευφρόσυνη διάθεση ζωγραφισμένη στα πρόσωπά τους. Σιγά-σιγά ο χορός πλησιάζει προς τη 2η στροφή. Η διάθεση αλλάζει βαθμιαία. Η ευφροσύνη μεταβάλλεται σε ανησυχία. Το σώμα καταλαμβάνεται από ένταση. Τα χέρια των χορευτών με κινήσεις ρυθμικές προς τα μπρος και τα πίσω αποπειρώνται να κρατήσουν όρθιο το κορμί, να μην πέσει. Στη φάση αυτή (2^η) απεικονίζεται η προσπάθεια του πληγωμένου να κρατηθεί στη ζωή και να νικήσει. Κι ενώ το σώμα είναι σκυμμένο, μικρά ζωηρά και κοφτά βήματα αποδίδουν την προσπάθεια του λαβωμένου να κρατηθεί. Στην 3^η  στροφή έρχεται η ώρα της λύτρωσης. Το σώμα, που λύγιζε και άγγιζε σχεδόν τη γη, παίρνει δύναμη, ο χορευτής αναπηδάει με τα σκέλη πλατιά ανοιγμένα και ορθώνεται στητός, με το κεφάλι περήφανο για να βλέπει ψηλά.

Δεν είναι λίγες οι συγκινήσεις που προσφέρει αυτός ο χορός.

Όσοι τον έχουν παρακολουθήσει έστω και μια φορά στην ζωή τους , έχουν κρατήσει στην μνήμη τους τη σκηνή κατά την οποία οι χορευτές γονατίζουν και χτυπάνε το πόδι τους βίαια στο έδαφος. Η κίνηση αυτή είναι συμβολική και σημαντική για κάθε Πόντιο.

Οι χορευτές εκείνη τη στιγμή γονατίζουν στους νεκρούς τους και το χτύπημα της μπότας σημαίνει ότι τους ακούνε. Μερικοί υποστηρίζουν ότι τον χόρεψε ο Κουρήτης Πύρριχος πάνω από το σώμα του Πάτροκλου για να τον θρηνήσει. Στα αρχαία κείμενα αναφέρεται ότι οι χορευτές ήταν παρατεταγμένοι σε στρατιωτική διάταξη, κρατούσαν ασπίδα και δόρυ και μιμούνταν κινήσεις στρατιωτών σε ώρα μάχης.

Στη διάρκεια των χρόνων οι Πόντιοι συνέχισαν να χορεύουν τον έντονο πολεμικό χορό, ο οποίος θεωρείται η πιο γνήσια εκδοχή του αρχαίου Πυρρίχιου. Οι χορευτές είναι άντρες, ντυμένοι με μαύρα ρούχα και οπλισμένοι, οι οποίοι στέκονται σε ευθεία παράταξη πιασμένοι χέρι χέρι με το κεφάλι ψηλά. Σταδιακά ο ρυθμός του χορού ανεβαίνει και παρά τις διαφοροποιήσεις που έχει υποστεί στο πέρασμα του χρόνου, συνεχίζει να ξεσηκώνει όσους τον παρακολουθούν. Η Σέρρα είναι πολεμικός χορός και χορεύεται με όπλα.

Πληροφορίες , βιογραφικά στοιχεία ή έστω φωτογραφικό υλικό των καλλιτεχνών δυστυχώς δεν κατάφερα να βρω. Ωστόσο έκρινα σκόπιμο σε κάποια πληροφοριακά στοιχεία σχετικά με την Ποντιακή λύρα και τους δύο χορούς που περιέχει το σαρανταπεντάρι.

Φωτογραφίες (όχι των καλλιτεχνών) και το ηχητικό αρχείο …(εδώ)