239. PANIVAR PA-523 ΣΤΑΓΑΚΗΣ ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ- ΜΕΤΖΑΚΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ 1972

Σταγάκης Εμμανουήλ- Μετζάκης Γεώργιος PANIVAR PA-523 Μιας κρυφής αγάπης πόνο - Πάντα με τέχνη κυνηγώ 1972- 45rpm- 7'' 

Ο περίφημος οργανοποιός και λυράρης Μανώλης Σταγάκης γεννήθηκε το Δεκέμβρη του 1913 στην Αρκούδαινα (Αρχοντική) Ρεθύμνου και έζησε εκεί μέχρι το 1940. Γιος του Διονύση και της Μαρίας , είχε άλλα δέκα αδέλφια. Τελείωσε το δημοτικό σχολείο και μετά ασχολήθηκε με τη γεωργία. Παράλληλα ασχολήθηκε και με τη μουσική μαθαίνοντας λύρα.

Ως πρότυπα είχε το συγχωριανό του λυράρη  Τζιρογιώργη (Γιώργη Τζιράκη) και τον Φύσα (Μανώλη Φυσάκη) από την γειτονική Επισκοπή. 

«Εμεγάλωσα εκεί. Έμαθα, ό,τι ήξερα τα γράμματα που μαθαίνουνε στο ∆ηµοτικό, δεν προχώρησα όχι. Γιατί είχα πολυμελή οικογένεια, αδέρφια δηλαδή και αυτά και δεν είχα περιθώριο παρόλο όπου ήμουνα πολύ καλός μαθητής. Και δεν πήγα παραπέρα. Επιδόθηκα εις τη λύρα χάρη του φυσικού, του φυσικού πάθους τση μουσικής που δεν το έχουνε όλοι οι ανθρώποι. Άλλοι έχουν λίγο, άλλοι πολύ, άλλοι περισσότερο και ξέρω ‘γω. Μέχρι και εξ’ υµών, των ανθρώπων δηλαδή δεν έχουν καθόλου, δεν θέλουν καθόλου να ακούσουν µουσική. Το ξέρετε βέβαια, ε; Και επιδόθηκα εκεί όπως όλοι απού την αρχή που… δεν υπήρχανε τότε κατασκευασταί. Μονό κάναµε εκειά, πουλούσαµε τα 2 προβατάκια µας, την πραµάτεια µας οπού λέγαµε και µια λύρα ο καθένας όπως µπορούσαµε ή πηγαίναµε σε ένα µαραγκό που λέγαµε τότε, επιπλοποιό και µε κάποιο τρόπο και τέλος πάντων όπως µπορούσε ο καθένας να κατασκευάσει ή να βρει τέλος πάντων µια λύρα.

Την έπαιζε λοιπόν αυτή τη λύρα όπως του επέτρεπαν οι δυνάµεις του, οι µουσικές του δυνάµεις, ο χρόνος και τόσες άλλες αιτίες. Σιγά σιγά, πριν ακόµη εγώ έρθω δηλαδή σε ηλικία να αρχίσω τα γλέντια, ήτονε στην Επισκοπή εκεί στο χωριό, επειδή στην Αρχοντική και στην Επισκοπή στην πάνω µεριά το σπίτι µας, αλλά εκεί η περιοχή λέγεται Αρχοντική, και λέω ότι είµαι από την Αρχοντική. Εκεί λοιπόν υπήρχε τότε ο διάσηµος Ψύλλος, του Ψυλλάκη, ο οποίος ήτονε το πρώτο λαγούτο που, για µένα δηλαδή, που εγέννησε η Κρήτη. Αυτός καταγότανε από τα Σφακιά, από το Σφακιανό Μουρί που λέγανε και είχενε έρθει ο πατέρας του σώγαµπρος που λέµε εµείς εις την Επισκοπή και γεννήθηκε στην Επισκοπή εκείνος. Σιγά σιγά λοιπόν, όπως εξελίσσοντο η κατάσταση γενικά, άρχισαν τα γλέντια οι ανθρώποι, µια φορά ποιος ξέρει βέβαια παλιότερα πως εγίνονταν. Και έπαιζε ένας λυράρης µε ένα λαουτιέρη ή µε ένα µαντολινάκι, ή δεν ξέρω ‘γω όπως µπορούσανε να βγάλουνε το γλέντι.»

Επαγγελματικά ξεκίνησε στα δεκαεπτά του σε γαμήλιο γλέντι, συντροφιά με τον θρυλικό λαγουτιέρη Σταύρο Ψυλλάκη ή Ψύλλο, με τον οποίον αποφασίζει να φτιάξει την πρώτη λύρα λόγω του ότι δεν τον ‘’συγκινούσαν’’ και τόσο οι λύρες τις εποχής. Το ρεπερτόριο τους περιελάμβανε κυρίως συρτά (τα οποία ήταν αρκετά διαδεδομένα στο δυτικό Ρέθεμνος), αλλά και σούστες, πεντοζάλια, κ.λ.π. Πέρα από το νομό Ρεθύμνου, έπαιξαν στα Σφακιά, στην Κίσσαμο αλλά και στην επαρχία Σελίνου Χανίων. Ήταν πολύ δεμένοι  μάλιστα κατά δήλωση του ίδιου του Σταγάκη, ο θάνατος του Ψύλλου το 1941 τον συγκλόνισε τόσο, που όταν τέλειωσε η τραγωδία της Κατοχής και της εθνικής αντίστασης, έπαψε ν’ ασχολείται επαγγελματικά με τη μουσική και επιδόθηκε αποκλειστικά στην οργανοποιία, στην οποία και έγραψε τελικά την ιστορία του. Έτσι ερχόμενος στην πόλη (Ρέθυμνο) γύρω στο 1945, ανοίγει το πρώτο οργανοποιείο στην οδό Δημακοπούλου δίπλα στην “Μεγάλη Πόρτα” που λειτούργησε μέχρι το 1995.

Στην μετέπειτα πορεία του Οργανοποιείου γύρω στο 1970-72 παίρνουν την σκυτάλη Μιχάλης και ο Δημήτρης Σταγάκης, γιοί του Μανόλη Σταγάκη όπου και δουλεύουν παράλληλα. Ο Μιχάλης Σταγάκης έθεσε με την σειρά του την δικιά του ανεξίτηλη σφραγίδα στην Ιστορία της κατασκευής της Λύρας αλλά και σε συνεργασία του με τον οίκο κατασκευής μουσικών χορδών DOGAL κατασκεύασε τις χορδές που χρησιμοποιούνται σήμερα ευρέως και είναι γνωστές διεθνώς ως Lira di Creta. Ο Δημήτρης Σταγάκης και αυτός με την σειρά του έχει συμβάλλει αισθητά στην κατασκευή αλλά και στην βελτίωση της Λύρας. Επίσης θεωρείται ένας από τους πιο σημαντικούς βιολοκατασκευαστές στην Ευρώπη με βιολιά εξαιρετικής ποιότητας που παίζονται σε Ευρωπαϊκές Συμφωνικές Ορχήστρες από καταξιωμένους παίχτες και διδάκτορες αυτού του μουσικού οργάνου.

Ο Μανόλης Σταγάκης ήταν από τους πιο ονομαστούς οργανοποιούς στην Κρήτη για πάνω από 50 χρόνια. Μαζί με τον Γιάννη Παπαδάκη ή Καρεκλά (ανιψιό του γνωστού λυράρη Αντ. Παπαδάκη ή Καρεκλά), ο οποίος σκοτώθηκε στο αλβανικό μέτωπο, θεωρούνται οι αναμορφωτές της κρητικής λύρας και οι υπεύθυνοι για τη σύγχρονη μορφή της (δουλεύοντας όμως ανεξάρτητα ο ένας από τον άλλο). “Έδωσαν” αρκετά χαρακτηριστικά του βιολιού και του μαντολίνου (στριφτάλια, γλώσσα, σχήμα, κ.α.) δίνοντας της έτσι  μεγαλύτερες μουσικές δυνατότητες. Για την κατασκευή του οργάνου χρησιμοποιούσε ξύλο καρυδιάς, μουρνιάς, αυστριακό κελεμπέκι, ασφένδαμο αλλά και κατράνι (ξύλο που προέρχεται από δοκάρια παλαιών κτισμάτων) που σήμερα είναι δυσεύρετα και πανάκριβα.

Το κατράνι χρησιμοποιείται για το καπάκι (εμπρόσθιο μέρος) της λύρας και είναι αυτό που επηρεάζει άμεσα τον ήχο του οργάνου. Στην μετέπειτα πορεία του οργανοποιείου, την δεκαετία του 1970 παίρνει την σκυτάλη ο γιος του Μιχάλης και δουλεύουν παράλληλα. Δυστυχώς το 1995 διεκόπη η συνεχής παραγωγή των μουσικών οργάνων των Σταγάκηδων λόγω του ξαφνικού θανάτου του Μιχάλη. Για σύντομο μόνο χρονικό διάστημα και τούτο διότι σήμερα ο γιος του Μιχάλη – Μανώλης (όπως και ο παππούς του) – είναι ήδη ένας αξιόλογος οργανοποιός ο οποίος έχει μεταφέρει το εργαστήρι στην περιοχή Καστελλάκια του Ρεθύμνου.

Ο Μανώλης Σταγάκης μπορεί να σταμάτησε να παίζει λύρα επαγγελματικά, αλλά δισκογραφικά είχε παρουσία με δίσκους 45″, ενώ κυκλοφόρησε και δίσκο 33″ με τίτλο “Τα χρόνια ασπρίζουν τα μαλλιά” (Arkadi 101).

Ασφαλώς δεν είναι τυχαίο ότι οι μεγαλύτεροι λυράρηδες της Κρήτης, όπως ο Σκορδαλός, ο Μουντάκης, ο Κλάδος, ο Νίκος ο Ξυλούρης, κ.α., επέλεξαν τα όργανα που κατασκεύαζαν οι Σταγάκηδες. Οι λύρες τους, ακόμα και σήμερα θεωρούνται μεγάλης αξίας και είναι οι πιο ονομαστές στην Κρήτη.  O Γεράσιμος Σταματογιαννάκης είπε: “…ο Σταγάκης μας έσαξενε λύρες κι επαίζαμενε κι άκουες μουσική!”

Ο αγαπητός σε όλους του Ρεθυμνιώτες μπάρμπα-Μανώλης “έφυγε” το απόγευμα της 26ης Απριλίου του 2006 σε ηλικία 92 ετών.

Στον Άδη μαζωχτήκανε λυράρηδες πληθώρα,
απού ’σαν ούλοι ξακουστοί στο γ-κόσμο τον απάνω.
Μούντης, Θανάσης Σκορδαλός και Ροδινός Αντρέας,
Νίκος Ξυλούρης και Στραβός γ-ή Πασπαρομανώλης,
Μουζουρογιώργης, Καρεκλάς, Αλέκος Καραβίτης,
Λαγός, Κοντύλης, Γαλιανός κι ο γέρο Μαρκογιώργης,
Ξηραδογιώργης, Δάνδολος κι ο Μήτσος ο Καφφάτος,
Φραγκής, Μανώλης Κατσαμάς κι ο Χατζηδοβαγγέλης,
Βυζιργιαννάκης, Πλακιανός κι ο Γιώργης Καλογρίδης,
ο Σταυρουλάκης Παντελής με το Δερμιτζογιάννη
κι άλλοι πολλοί και ξακουστοί, που για να τσ’ αριθμήσω
η κόλλα κι ούλα τα γραφτά μέσα δε τζι χωρούνε,
κι εγύρευγαν το μερακλή που τσι ’σαζε τσι λύρες,
το λυρατζή, το γλεντιστή, τση λύρας τον πατέρα
απού ’διδε γλυκιά λαλιά στο ξύλο που ’πελέκα!

Γυρεύγανε να σμίξουνε με το Σταγομανώλη,
κι είχαν το γιο ντου συντροφιά, τον άτυχο Μιχάλη
σάμε να ’ρθεί ο κύρης ντου να τον σφιχταγκαλιάσει,
τσι λύρες να του δώσουνε, φωνή να ντώσε δώσει,
να των αλλάξει τα κλειδιά, τσι κόρδες να περάσει,
να παίζουνε γλυκούς σκοπούς, να στέσουν χοροστάσι.

Σταγομανώλη μίσεψες μα ποιος θα σε ξεχάσει
οι λύρες σου θ’ ακούγουνται σάμε να στέκει η πλάση!

Άρχοντα, ούλους τσι παλιούς να μου τσι χαιρετήξεις
τσι λυρατζήδες τσι καλούς στον Άδη που θα σμίξεις.

Στο σημερινό δισκάκι στο λαούτο μαζί με τον Σταγάκη ο Γιώργος Μετζάκης (βλέπε αναρτήσεις 76,141,152 και 208).

Οι σκαναρισμένες ετικέτες (ζεύγος) από τον φίλο Ιδομενέα Παπαδογιάννη.

Πληροφορίες, φωτογραφίες και το ηχητικό αρχείο …(εδώ).