Ξυλούρης
Αντώνης (Ψαραντώνης) COLUMBIA SCDG 3936 Να μ'αγαπά δεν μ'αγαπά - Με
πλήγωσες και θα πονώ 1968-
45rpm- 7''
Στο σκληρό τοπίο των θρυλικών
Ανωγείων της Κρήτης που έγινε ακόμη πιο σκληρό και πιο γυμνό από τις φωτιές του
Β' Παγκοσμίου Πολέμου, ήρθε στον κόσμο, το 1942, ο Αντώνης Ξυλούρης
(Ψαραντώνης) που έμελλε να γίνει ένας ζωντανός θρύλος της μουσικής,
εμπλουτίζοντας την κρητική, τη μεσογειακή και την παγκόσμια μουσική με ήχους
ανεπανάληπτους, με μουσικές εξαίσιες και ερμηνείες απαρομοίαστες και μοναδικές."Οι επιρροές μου προέρχονται
από αυτά που άκουγα από μικρός και τα έπαιρνα μέσα μου με το δικό μου
τρόπο".
"Είναι αυτοδίδακτος στη λύρα, έπαιξε
για πρώτη φορά σε γάμο στα 13 του και πολύ γρήγορα απέκτησε φήμη παίζοντας σε
γιορτές και πανηγύρια στην Κρήτη."Πηγή έμπνευσης, παιδί μου,
είναι η φύση. Ας πάρουμε μαζί μας μόνο τα ωραία από ό,τι μπορούμε να
ζήσουμε..."Μπαίνει στη δισκογραφία το 1964 με
έναν δίσκο 45 στροφών ενώ ο πρώτος του ολοκληρωμένος δίσκος κυκλοφορεί το 1973.
Ήδη από το 1980 τον ανακαλύπτουν στο εξωτερικό οπότε και αρχίζουν οι απανωτές
προσκλήσεις σε σημαντικά φεστιβάλ της Ευρώπης, της Αμερικής και της Αυστραλίας."Η κραυγή των θεών" - έτσι
προλογίζουν τον σπουδαίο λυράρη και επιφανή εκπρόσωπο της γενιάς των Ξυλούρηδων
στα πιο σημαντικά φεστιβάλ σύγχρονης μουσικής. 
* Το 1982 προσκαλείται στο WDR
Folkfestival, στην Κολωνία (Γερμανία) όπου του απονέμεται το 1ο βραβείο από
διεθνή επιτροπή ειδικών.
* Το 1985 εκπροσωπεί την Ευρώπη στο
Journées des Cinq Continents (Συνάντηση των Πέντε Ηπείρων) που γίνεται στη
Ζυρίχη (Ελβετία) και στο Άμστερνταμ (Ολλανδία).
* Το 2005 προσκαλείται και
συμμετέχει στις εκδηλώσεις για τα 20 χρόνια του World Music Institute, στο
Μανχάταν της Νέας Υόρκης (ΗΠΑ).
* Το 2007 προσκαλείται και λαμβάνει
μέρος στο All Tomorrow's Parties που γίνεται στο Μάινχεντ (Αγγλία).
* Το 2009 προσκαλείται για δεύτερη
φορά στο All Tomorrow's Parties που γίνεται στο Σύδνεϋ και στη Μελβούρνη
(Αυστραλία) και επιμελείται ο Nick Cave με τους Τhe Bad Seeds και τους Dirty
Three.
Η λύρα του Ψαραντώνη εκτίθεται
σήμερα στο Musical Instrument Museum στο Φοίνιξ της Αριζόνα (ΗΠΑ) όπου και
προβάλλεται video με τον ίδιο να παίζει τη λύρα του.Στην Ελλάδα, ανάμεσα στους πρώτους
που τον ανακαλύπτουν, είναι ο Μάνος Χατζιδάκις ο οποίος θεσπίζοντας ένα ειδικό
βραβείο για "μια ισχυρή και ιδιότυπη μουσική προσωπικότητα που παίζει λύρα
και ονομάζεται Ψαραντώνης", τον βραβεύει ως τον "Πρώτο λυράρη της
Ελλάδας" στον Μουσικό Αύγουστο που οργανώνει το 1979 στα Ανώγεια.Μέσα στη μουσική του Ψαραντώνη ζει η
πανάρχαια μυθολογία της Κρήτης. Είτε μιλά για τον Δία, είτε για την κατασκευή
της πρώτης λύρας από τον μυθικό βοσκό Χαντίπερα, είτε για τους Κουρήτες, είτε
εκφράζει με τη λύρα του αυτό που αισθάνεται ως ζωντανό μύθο της πατρίδας του, ο
Ψαραντώνης επικυρώνει με τη φυσική παρουσία του και με την τέχνη του τους
πανάρχαιους μύθους της Κρήτης. Γιατί ο Ψαραντώνης ζωντανεύει τους μύθους όχι
μόνο με τη δεξιοτεχνία του αλλά και με την πίστη του σε αυτούς καθώς τους
προσεγγίζει "με λογισμό και μ' όνειρο", πιστεύοντας στη σύγχρονη
παρουσία και στην ενέργειά τους. Η κατακόρυφη, κοφτή δοξαριά του
παραπέμπει στις απότομες κορυφές και στις κοφτές πλαγιές των βουνών της Κρήτης.
Στο λυρικό ψιθύρισμα της λύρας του αναδύεται η "γλυκότη" απ' το
μουρμούρισμα των κουτσουναριών, το κελάιδισμα των πουλιών και τον ήχο του
φιαμπολιού των βοσκών του Ψηλορείτη. 
Έτσι, στη μουσική του Ψαραντώνη ακούς
άλλοτε τρεχούμενα νερά που κελαρύζουν, άλλοτε τα μοναχά δεντρά που
ανεμοδέρνονται, κι άλλοτε "τη βοή που εβγάνει η γης, ο αέρας και
μουγκρίζει" όπως το είπε ο Κορνάρος. Κι ακόμη, είναι στιγμές που οι
απότομες δοξαριές του σε σέρνουν έως την άκρη του γκρεμού: "Εκεί που
σμίγουν οι καιροί, εκεί που συναντιούνται". Κι εκεί όπου μπορεί, αν ακούς
το δεύτερο και το τρίτο στρώμα της μουσικής, να δεις τον "μέγα
τράγο", όπως τον είδε ο Άγγελος Σικελιανός, "ορτό" σ' ένα βράχο
πάνω απ' το αγριεμένο πέλαγο...Νέος μαζί
και πανάρχαιος, ο Ψαραντώνης έχει τη δυναμική του ραψωδού και με την αλευτέρωτη
δύναμή του στον αυτοσχεδιασμό κατορθώνει να δημιουργεί την ατμόσφαιρα του
δέους, της ταραχής και του ρίγους, όπως ακριβώς οι μεγάλοι μουσικοί της τζαζ. 
Βαθύς γνώστης και πραγματικός λάτρης της παράδοσης μα και από τη φύση του
απείθαρχος και ανήσυχος, απρόοπτος και αποκαλυπτικός, ο Ψαραντώνης θεωρείται
σήμερα ως ο τολμηρός, αλλά συγχρόνως και ο στοχαστικός ανανεωτής της παράδοσης
- ένα ζωντανό απόσταγμα αρχέγονων μαζί και σύγχρονων μουσικών ιστορήσεων.
Με
το σημερινό δισκάκι επιστρέφουμε στα Κρητικά ακούσματα με τον καλύτερο τρόπο
μιας και αναφερόμαστε στον πολύ αγαπητό Ψαραντώνη. Αυτός και ο Ross Daly έχουν
δώσει μια ξεχωριστή "νότα" της Κρητικής μουσικής παράδοσης (γενικά της μουσικής) όχι
μόνο στην Ελλάδα και στους ομογενείς αλλά παγκόσμια.
(Τα
σκαναρισμένα εξώφυλλα που προστέθηκαν είναι του Ιδομενέα από Ρέθυμνο
και τον ευχαριστώ πολύ που συμβάλει στη προσπάθεια καταγραφής) .
Πληροφορίες, φωτογραφίες και το ηχητικό αρχείο ….(εδώ)
