201. HIS MASTER'S VOICE AO 2236 ΕΣΚΕΝΑΖΙ ΡΟΖΑ- ΣΕΜΣΗΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ- ΣΤΑΜΕΛΟΣ ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ 1934

Εσκενάζι (Εσκενάζυ- Εσκινάζι- Σκινάζι- Τουρκατζού- Ζαρντινίδη) Ρόζα (Ροζίτα- Σάρα- Ροζαλία)- Σέμσης Δημήτριος (Σαλονικιός)- Σταμέλος Απόστολος- Τομπούλης Αγάπιος- Σαββαΐδης Χαράλαμπος (Λάμπρος) HIS MASTER'S VOICE AO 2236 Κόφτην Ελένη την ελιά (Τσάμικο) - Το καναρίνι (Τσιφτετέλι Αράπικο) 1934- 78rpm- 10''

Η Ρόζα Εσκενάζυ, σεφαρδίτικης καταγωγής (Ισπανοεβραία), γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη μεταξύ των ετών 1883 – 1905 (έκρυβε σε όλη τη ζωή της την πραγματική ηλικία της) και πέθανε στο σπίτι της, στην Κηπούπολη Περιστερίου στις 2 Δεκεμβρίου του 1980.

Το ακριβές έτος γεννήσεώς της είναι ασαφές. Ο Π. Κουνάδης, χρονολογώντας βάσει διηγήσεων του γιού του Μήτσου Σέμση, το τοποθετεί μεταξύ 1883 και 1887. Από την άλλη, τα επίσημα έγραφα (που συνετάχθησαν μετά την άφιξή της στην Ελλάδα) αναφέρουν 1905. Υπάρχει δηλαδή τεράστιο χάσμα!

Εντός της πρώτης δεκαετίας της ζωής της Ρόζας Εσκενάζυ, η οικογένεια της μετακομίζει στην Θεσσαλονίκη. Από εκεί θα βρεθεί στον Πειραιά όπου θα ξεκινήσει αρχικά ως χορεύτρια γύρω στο 1910. Ωστόσο, γρήγορα θα ασχοληθεί με το τραγούδι όπου αρχικά ερμηνεύει τόσο ελληνικά όσο και τούρκικα και αρμένικα τραγούδια.

Το 1913 ερωτεύτηκε και κλέφτηκε με τον κατά πολύ μεγαλύτερό της Γιάννη (Γιάγκο) Ζαρντινίδη, γόνο πλούσιας οικογένειας από την Καππαδοκία. Δεν είναι γνωστό εάν παντρεύτηκαν αφού η Ρόζα διατήρησε το οικογενειακό της θρήσκευμα. Απέκτησαν ένα γιο τον Παράσχο. Ο άντρας της πέθανε από καταχρήσεις τέσσερα χρόνια αργότερα, ο γιος πήγε σε ορφανοτροφείο κι ανέλαβε να τον μεγαλώσει η οικογένεια του πατέρα του. Ως αξιωματικός της Αεροπορίας επανασυνδέθηκαν το 1935. Λέγεται ότι το 1930 απέκτησε και μια κόρη που κι αυτή κατέληξε σε ορφανοτροφείο. Έκανε στις ΗΠΑ κι ένα «λευκό» γάμο για να μπορέσει να πάρει άδεια παραμονής για να τραγουδά σε ελληνικά κέντρα.

Την δεύτερη φορά ερωτεύτηκε, ένα επίσης νεαρό άντρα, τον Χρήστο Φιλιππακόπουλο, αξιωματικό της Χωροφυλακής και τριάντα χρόνια νεότερό της.  

Τα τέλη πλέον της δεκαετίας του 1920 έχουν φτάσει και η Ρόζα κάνει τις πρώτες της ηχογραφήσεις με τραγούδια του Παναγιώτη Τούντα. Σύντομα η φωνή της γίνεται αναγνωρίσιμη και μέσα στη δεκαετία του 1930 φωνογραφεί πληθώρα σμυρναίικων, ρεμπέτικων και δημοτικών τραγουδιών (περίπου 500 στον αριθμό) αποτέλεσμα της συνεργασίας της με κορυφαίους συνθέτες της Σμύρνης και της Πόλης (Σκαρβέλης, Περιστέρης, Τούντας, Τζόβενος, Παπάζογλου και άλλοι) .Ειρωνεία της τύχης, το ρεμπέτικο του τεκέ, που τόσο πιστά υπηρέτησε, έμελλε να σβήσει αφορμή ενός δικού της τραγουδιού. Το «Πρέζα όταν πιείς» αποτέλεσε την τέλεια αφορμή για την επιβολή μιας ήδη προδιαγεγραμμένης λογοκρισίας και απαγόρευσης απ’ το Μεταξικό καθεστώς. Έτσι σφραγίστηκε η πρώτη περίοδος του ρεμπέτικου τραγουδιού, η λεγόμενη και προπολεμική.

Δεκαετία του ’40 και πριν τα κανόνια του Β’ παγκοσμίου πολέμου ηχήσουν, η Ρόζα πραγματοποιεί καλλιτεχνική περιοδεία στα Βαλκάνια, την Τουρκία και την Μέση Ανατολή ενώ μετά τη λήξη του πολέμου περιόδευσε και στις Η.Π.Α, όπου το ελληνικό στοιχείο ανθούσε. Τη δεκαετία του 1970, με το μεταγενέστερο ενδιαφέρον που εκδηλώθηκε για το ρεμπέτικο, η Ρόζα έρχεται και πάλι στην επιφάνεια παραμένοντας ενεργή ως το τέλος. Υπήρξε η πρώτη γυναίκα στην Ελλάδα που τραγούδησε σε πάλκο. Η ερμηνεία, το ύφος και η τεχνική της αποτελούν ακόμη και σήμερα σημείο αναφοράς όλων των τραγουδιστριών που ασχολούνται με το ρεμπέτικο τραγούδι.

Η καριέρα της υπήρξε πάντα προτεραιότητα στη ζωή της και είναι αλήθεια ότι η μουσική την αποζημίωσε με το παραπάνω, αν συγκρίνει κανείς την πορεία της με άλλες ομότεχνες, όπως η Μαρίκα Φραντζεσκοπούλου (Πολίτισσα). Η Ρόζα δεν είχε ίσως την αρτιότητα της Μαρίκας αλλά διέθετε μάλλον μεγαλύτερη φλόγα για την διασημότητα και τα χρήματα. Περιφρούρησε το μύθο της ακόμα κι αν χρειάστηκε να εγκαταλείψει κάποια στιγμή τον ανήλικο γιο της ή να σχετιστεί και με Γερμανό αξιωματικό στο διάστημα της Γερμανικής Κατοχής. Αν και Εβραία δεν κυνηγήθηκε από τους Γερμανούς. Το οφείλει σε μια πλαστή ταυτότητα που είχε προμηθευτεί και το βασικότερο τον δεσμό της με τον Γερμανό αξιωματικό. Ακόμα κι όταν συνελήφθη κατάφερε να αποφυλακιστεί και να μείνει κρυμμένη μέχρι την Απελευθέρωση. Δεν συνεργάστηκε με τους κατακτητές. Το αντίθετο, βοήθησε πολλούς πατριώτες να γλιτώσουν τη σύλληψη.

Είναι η πρώτη τραγουδίστρια η οποία υπέγραψε αποκλειστικό συμβόλαιο με δισκογραφική εταιρία και στα χρόνια πριν και αμέσως μετά τον πόλεμο έλυνε κι έδενε στη δισκογραφία.

Την επιρροή της αυτή την χρησιμοποίησε για καλό σκοπό προωθώντας καλλιτέχνες όπως η Μαρίκα Νίνου ή η Στέλλα Χασκήλ. Το πάθος και ο δυναμισμός της την κράτησαν ακμαία ακόμα και όταν η πρώτη νιότη είχε χαθεί. Όταν ξεκίνησε το ειδύλλιο με τον νεαρό Φιλιππακόπουλο εκείνη είχε πατήσει ήδη τα εξήντα. Με τις περιοδείες της στην Κωνσταντινούπολη αλλά και στην Αμερική η Ρόζα αναζωογόνησε την καριέρα της.

Στα τέλη του ’60 αναζωπυρώθηκε το ενδιαφέρον της νεολαίας για την πρώιμη δισκογραφία της, ενώ στα μέσα του ’70 η επάνοδος του ρεμπέτικου την τοποθέτησε στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος. Το αστέρι της όμως είχε αρχίσει να δύει αμετάκλητα στον κόσμο της μαγείας και του θεάματος. Παρότι ισχυριζόταν ότι γεννήθηκε μαζί με τον εικοστό αιώνα, στην πραγματικότητα είχε ξεπεράσει τα ογδόντα και λίγο πριν από το 1980 βρέθηκε αντιμέτωπη με το Αλτσχάιμερ.

Η Ρόζα έπρεπε πια να συμφιλιωθεί με το χρόνο και με τον θάνατο. Άφησε τη ζωή και την τέχνη της που τόσο αγάπησε το 1980. Άφησε όμως και τραγούδια που αγαπήσαμε και τραγουδάμε μέχρι σήμερα: «Χαρικλάκι» «Αερόπλανο θα πάρω», «Βάλε με στην αγκαλιά σου».

Η Ρόζα Εσκενάζυ πρέπει να κατέχει το ρεκόρ εμφανίσεων στο εξωτερικό. Έκανε περισσότερες από 500 περιοδείες εκτός Ελλάδας! Τραγούδησε παντού. Στην Τουρκία, στην Αίγυπτο, στις ΗΠΑ, στην Αλβανία, στη Γιουγκοσλαβία. Το ρεπερτόριό της απέραντο όπως και οι δυνατότητες της φωνής της. Μπορούσε να ερμηνεύσει με άνεση στα τούρκικα, αλλά και στα ελληνικά, ακόμα και στα εβραϊκά. Ειδικά στις ΗΠΑ δεν υπήρχε βαλκανική παροικία που δεν έτρεξε να τη θαυμάσει.

Στο σημερινό δίσκο, μαζί με την Ρόζα στο τσάμικο (κλασικό και αγαπημένο ¨Κόφτην Ελένη την ελιά), κλαρίνο παίζει ο Απόστολος Σταμέλος (βλέπε αναρτήσεις 70 και 148). Στο αράπικο τσιφτετέλι, το γνωστό ¨Καναρίνι¨ (το έχει πει πολύ όμορφα με το μπουλγαρί του και ο Φουσταλιέρης), βιολί παίζει ο Σέμσης Δημήτρης (Σαλονικιός- βλέπε αναρτήσεις 44 και 197). Μαζί με τον Σαλονικιό η κλασική συνοδεία της Ρόζας, ο Αγάπιος Τομπούλης και ο Σαββαΐδης Χαράλαμπος (Λάμπρος). Αυτά σύμφωνα με τους καταλόγους γιατί στις ετικέτες ο Λάμπρος και ο Αγάπιος δεν αναγράφονται, ούτε στην έρευνα για τον Τομπούλη που θα βρείτε στο φάκελο και έχει όλη του την δισκογραφία (μπορεί φυσικά να κάνει λάθος και να έχει βασιστεί μόνο στις ετικέτες).

Επίσης το ¨Καναρίνι¨ είχε κυκλοφορήσει νωρίτερα από την His Master’s Voice στο Α02155, αλλά στη δεύτερη πλευρά έχει το ¨Μωρό¨ και μπορεί να μην πούλησε τόσο. Οπότε η γνωστή συνταγή, βάλε τσάμικο στην άλλη πλευρά.

Πληροφορίες, φωτογραφίες και το ηχητικό αρχείο …(εδώ).