554. COLUMBIA 7036-F ΠΑΤΡΙΝΟΣ ΜΙΧΑΛΗΣ 1927

Πατρινός Μιχάλης COLUMBIA 7036-F Ο Μπάρμπα Γιώργος στο Καστιγγάρι - Ο Καραγκιόζης δικηγόρος 1927- 78rpm- 10''

¨Άλλος για το Καστριγγάρι;¨ φώναζε ο Μπαρμπα-Γιάννης, αδερφός του παππού μου (από Ρούμελη μεριά), κάθε Πάσχα που πηγαίναμε στο χωριό, όλο το σόι από Αθήνα. Φορτωμένοι με τα μπαγκάζια του θυμίζαμε τα χρόνια μετανάστευσης του, με τον αδερφό του Γιώργο στην Αμερική. Εκεί τους περίμεναν διερμηνείς, που τους καθοδηγούσαν που έπρεπε να πάνε. Πρώτα έπρεπε να περάσουν από το Καστριγγάρι (ή Καστιγγάρι).

H ονομασία "Καστιγγάρι" προερχόταν από το αγγλικό Castle Garden. Αυτά μέχρι το 1891, γιατί από το 1892 μέχρι το 1954 ο τόπος ελέγχου των εισερχομένων μεταναστών μεταφέρθηκε στο νησάκι Έλλις (Ellis Island), στην είσοδο του λιμανιού της Νέας Υόρκης. Αν, όμως προσέξουμε ότι στα ιταλικά η λέξη Castigare σημαίνει τόπος ελέγχου, είναι πολύ πιθανό την ονομασία Καστιγγάρι να την έδωσαν οι Ιταλοί μετανάστες κι απ' αυτούς να την πήραν οι Έλληνες. Την άποψη αυτή ενισχύει το γεγονός ότι Καστιγγάρι ονομαζόταν και το νησάκι Έλλις.

Περισσότεροι από μισό εκατομμύριο Έλληνες πέρασαν από το Ellis Island (Νήσος Έλις) μεταξύ 1892 και 1924, αναζητώντας μια νέα αρχή στη «Γη της επαγγελίας». Πολλοί από αυτούς προέρχονταν από περιοχές που ήταν ακόμη υπό οθωμανική κυριαρχία, όπως τα νησιά του Αιγαίου. 

Το ταξίδι ήταν συχνά εξαντλητικό. Οι μετανάστες ταξίδευαν στην τρίτη θέση (steerage) των πλοίων για εβδομάδες. Με την άφιξή τους, έπρεπε να περάσουν από μια σειρά δοκιμασιών στο «Καστιγγάρι»: Ιατρικές εξετάσεις ήταν η πρώτη και πιο αγχωτική δοκιμασία.

Οι γιατροί (στρατιωτικοί ιατροί, γεγονός που μπέρδευε πολλούς αγρότες μετανάστες) εξέταζαν τους ανθρώπους όσο το δυνατόν γρηγορότερα για ασθένειες των ματιών, δερματικές παθήσεις, καρδιοπάθειες και άλλα. Ένας ανεπιθύμητος «φάκελος» (π.χ., σημάδι με κιμωλία στα ρούχα) μπορούσε να σημαίνει κράτηση ή απέλαση.

Μετά περνούσαν από Νομικό έλεγχο. Ακολουθούσαν ερωτήσεις από τους υπαλλήλους μετανάστευσης σχετικά με το όνομα, την καταγωγή, τα χρήματα που είχαν μαζί τους και πού πήγαιναν. Ήταν σύνηθες οι υπάλληλοι, λόγω άγνοιας ή βιασύνης, να παραφθείρουν ή να απλοποιήσουν τα ελληνικά ονόματα, δημιουργώντας συχνά νέα επώνυμα για ολόκληρες οικογένειες στην Αμερική. 

Πολλοί άνδρες μετανάστες έφτασαν πρώτοι μόνοι τους, με σκοπό να δουλέψουν σκληρά (σε σιδηροδρόμους, ανθρακωρυχεία, χαλυβουργεία) για μερικά χρόνια, να μαζέψουν χρήματα και μετά να φέρουν τις οικογένειές τους. 

Στο σημερινό γραμμοφωνικό δίσκο, ο Καραγκιόζης κάνει το διερμηνέα και καθοδηγεί τον Μπαρμπα-Γιώργο στο Καστιγγάρι. Επίσης στη δεύτερη πλευρά κανει τον δικηγόρο.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει το γεγονός ότι στα πρώτα 25'' της ηχογράφησης ο Μορφονιός, κατά την είσοδό του, τραγουδάει, μιμούμενος τη χροιά και την εκφορά του Σταύρακα, τη μελωδία του τραγουδιού "Τίκι τίκι τακ" με άλλους στίχους.

Στις σημερινές ηχογραφήσεις είναι ο Μιχάλης Πατρινός, ο οποίος στην αρχή συνοδεύει με μάντολα.

« Οι μέχρι στιγμής ηχογραφήσεις Καραγκιόζη στην Αμερική, φαίνεται να έγιναν την περίοδο 1920-1931. Τη βάση για την καταγραφή τους αποτέλεσε ο κατάλογος του Richard Spotts-wood για τις ελληνικές ηχογραφήσεις στην Αμερική, την περίοδο 1896-1943. Αν και, όπως θα διαπιστώσουμε παρακάτω, ο κατάλογος αυτός δεν είναι πλήρης, εν τούτοις αποτελεί οπωσδήποτε μια αρχή για τη σχετική μελέτη. Όσον αφορά στους καραγκιοζοπαίχτες, έχουν εντοπιστεί τέσσερα ονόματα: Χ. Σύλλας, Ντίνος (Κωνσταντίνος) Θεοδωρόπουλος, Χάρης Πατρινός και Μάκης (τον συναντάμε και σαν Mice ή Μικέ) Πατρινός.

Για τους δύο τελευταίους δεν γνωρίζουμε αν «Πατρινός» ήταν το παρατσούκλι τους επειδή κατάγονταν από την Πάτρα ή ήταν το κανονικό τους επίθετο. Επίσης αν είχαν κάποια σχέση συγγενική μεταξύ τους. Επικρατεί, πάντως, μεταξύ συλλεκτών και ερευνητών η εντύπωση ότι οι δύο «Πατρινοί» ταυτίζονται με τον Θεοδωρόπουλο, που για άγνωστους λόγους ηχογράφησε δίσκους με το ψευδώνυμο «Πατρινός». Και τούτο γιατί ο Θεοδωρόπουλος καταγόταν από την Πάτρα.

Είναι πράγματι περίεργη η σύμπτωση, οι τρεις από τους τέσσερις καραγκιοζοπαίχτες που έκαναν ηχογραφήσεις στην Αμερική να ήταν «Πατρινοί», δυο στο όνομα και ένας στην καταγωγή. Υπέρ της παραπάνω υποθέσεως συνηγορεί και το γεγονός ότι δεν υπάρχουν στους καταλόγους των Ελλήνων καραγκιοζοπαιχτών (Τζούλιο Καΐμη 1935 και Σωτ.Σπαθάρης 1978), πρόσωπα με το επίθετο «Πατρινός». Ενώ είναι γνωστός στους δύο ο Ντ.Θεοδωρόπουλος και η θητεία του στην Αμερική.

Εναντίον, τώρα, της παραπάνω υποθέσεως υπάρχουν τα εξής στοιχεία:

α) Ο Ντίνος Θεοδωρόπουλος επιστρέφει στην Ελλάδα το 1930 και συνεχίζει εδώ την

καριέρα του (πληροφορία από την κόρη του Σοφία). Ο Μάκης Πατρινός, όμως, εμφανίζεται στη δισκογραφία της Αμερικής και την περίοδο 1945-50, ηχογραφώντας στις εταιρείες VICTORY RECΟRD και LIΒΕRΤΥ RECΟRD Cο. Συγκρίνοντας τα παραπάνω, βγαίνει το συμπέρασμα ότι αποκλείεται να ταυτίζεται ο Ντ. Θεοδωρόπουλος με τον Μάκη Πατρινό.

β) Η κόρη του Θεοδωρόπουλου (Σ.Σ. Σοφία) μάς είπε ότι ουδέποτε ο πατέρας

της ανέφερε οτιδήποτε για Χάρη ή για Μάκη Πατρινό. Κάποτε μάλιστα, ο μελετητής του

Καραγκιόζη Αθ. Φωτιάδης της έστειλε μια κασέτα με ηχογραφήσεις του Χάρη Πατρινού,

λέγοντας πως είναι του πατέρα της. Η ίδια, όμως, ακούγοντας την δεν μπόρεσε να βεβαιωθεί ότι ήταν η φωνή του πατέρα της. Πρέπει, μάλλον, να αποκλείσουμε την περίπτωση ο Ντ.Θεοδωρόπουλος να ταυτίζεται και με τον Χάρη Πατρινό.

Τι ακριβώς, λοιπόν, συμβαίνει με τους Πατρινούς, δεν είμαστε σε θέση να το ξέρουμε.

Άλλο χαρακτηριστικό πολλών ηχογραφήσεων της Αμερικής, είναι ότι οι καραγκιοζοπαίχτες τοποθετούν εκεί τη δράση του Καραγκιόζη. Επίσης, χρησιμοποιούν στα κείμενά τους πολλές αγγλικές λέξεις και τον τρόπο ομιλίας των Ελλήνων μεταναστών.»

Πληροφορίες, φωτογραφίες και το ηχητικό αρχείο …(εδώ).

 

553. GRAMOPHONE CONCERT RECORD 14346-14649 ESTUDIANTINA GRECQUE- ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΣΤΟΥΔΙΑΝΤΙΝΑ 1909

Ελληνική Εστουδιαντίνα (Estudiantina Grecque) GRAMOPHONE CONCERT RECORD 14346-14649 Ευζωνικό - Η Κρητικιά 1909- 78rpm- 10''

 

«Ιστορικά, οι ελληνικές εστουδιαντίνες είχαν τρία κέντρα δράσης: την Κωνσταντινούπολη, τη Σμύρνη και την Αθήνα. Οι πληροφορίες που συλλέγουμε από ποικίλες πηγές, καθώς επίσης και η δισκογραφική τους παρακαταθήκη είναι περισσότερο από πλούσια. Το ιστορικό δημιουργίας τους, δε, είναι εξαιρετικά ενδιαφέρον. Μας πηγαίνει πίσω, τουλάχιστον στις αρχές του 19ου αιώνα, στην Ιβηρική Χερσόνησο: estudiantina – estudiante – student – σπουδαστής.

Στις 7 Μαρτίου του 1878, κατά τη διάρκεια των εκδηλώσεων του καρναβαλιού στο Παρίσι, μία εστουδιαντίνα ορχήστρα ισπανών φοιτητών κατέπληξε τα πλήθη με την παρουσίασή της. Η ορχήστρα είχε συγκροτηθεί νωρίτερα στη Μαδρίτη, προκειμένου να συμμετέχει (εξωτικά ντυμένη) σε τοπικά έθιμα, παίζοντας στους δρόμους. Μετά την επιτυχία στο Παρίσι ξεκινά για αυτούς μία διεθνής περιοδεία, που τους φέρνει ακόμα και στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού, όπου η συγκεκριμένη μουσική τάση γίνεται μόδα ήδη από το 1880. Οκτώ χρόνια μετά το Παρίσι, η μόδα εξακολουθεί, και στην ελληνική πρωτεύουσα η εφημερίδα «Ακρόπολις» της 21ης Ιουλίου 1887 ανακοινώνει πως η εστουδιαντίνα πέρασε από την Αθήνα και ετοιμάζεται να μεταβεί στην Πάτρα, με έξι μόνο μέλη στην ορχήστρα της. Καθώς περιοδεύει σε όλο τον κόσμο, η εστουδιαντίνα φυτεύει τον σπόρο της αισθητικής της στα μεγάλα αστικά κέντρα. Ενα άρθρο της ισπανικής εφημερίδας «Diario de Córdoba» στις 28 Φεβρουαρίου 1886 αναφέρει πως μία εστουδιαντίνα βρέθηκε στην Κωνσταντινούπολη για να παρουσιάσει το πρόγραμμά της στην αυλή του σουλτάνου Abdulhamid. Φαίνεται πως η ορχήστρα έμεινε για ένα διάστημα στην Κωνσταντινούπολη και στη Σμύρνη, όπου επηρέασε καταλυτικά τους εκεί μουσικούς.

Η ισπανική εστουδιαντίνα αποτέλεσε την κύρια έμπνευση για τη δημιουργία παρόμοιων συγκροτημάτων σε όλο τον κόσμο. Πρόκειται για ορχήστρες με πρωταγωνιστές νυκτά όργανα, κυρίως μαντολίνα και κιθάρες, των οποίων η αισθητική, οι πρακτικές εκτέλεσης και τα ρεπερτόρια συνεχίζουν να εμπνέουν. Ενας κατεξοχήν αστικός λαϊκός ήχος, τον οποίο οι μουσικοί οικειοποιήθηκαν και «μετέφρασαν» στη δική τους αισθητική διάλεκτο, σε πλείστα όσα μέρη του κόσμου.

Εξετάζοντας αναλυτικά τη βάση δεδομένων που προήλθε από την έρευνα του Allan Kelly (www.kellydatabase.org), και αυτήν του Research Centre for the History and Analysis of Recorded Music (www.charm.kcl.ac.uk), μαθαίνουμε ότι το 1904 πραγματοποιούνται ηχογραφήσεις της αγγλικής δισκογραφικής εταιρείας Gramophone, στην Κωνσταντινούπολη. Στις λίστες διαβάζουμε τα ονόματα των: «Αθηναϊκή Εστουδιαντίνα» και «Ελληνική Εστουδιαντίνα».

Η «Ελληνική Εστουδιαντίνα» ηχογραφεί από το 1904 μέχρι το 1914. Το 1911 η Gramophone ηχογραφεί στη Σμύρνη τη «Σμυρναϊκή Εστουδιαντίνα Βασιλάκη»: πρόκειται για την ιστορική ορχήστρα που ίδρυσαν ο Βασίλης Σιδερής, μουσικός με καταγωγή μάλλον από τη Νάξο και ο Αριστείδης Περιστέρης, πατέρας του Σπύρου Περιστέρη, με καταγωγή από την Κέρκυρα. Το 1914, η ίδια εταιρεία πραγματοποιεί ηχογραφήσεις στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου, όπου ηχογραφεί την «Εστουδιαντίνα Αλεξάνδρειας».

Η εταιρεία Lindström (Odeon) πραγματοποίησε και αυτή ηχογραφήσεις στην Κωνσταντινούπολη, το 1906-1907. Εκεί ηχογράφησε τις: «Ελληνική Εστουδιαντίνα», «Εστουδιαντίνα Σιδερή», «Εστουδιαντίνα Χριστοδουλίδη», «Εστουδιαντίνα Ζουναράκη», «Εστουδιαντίνα Κώτσου Βλάχου».

Το 1908 ηχογράφησε στην Αθήνα την «Εστουδιαντίνα Νίκου Κόκκινου». Το 1908 και το 1909 ηχογραφεί και πάλι στην Κωνσταντινούπολη τις: «Σμυρναϊκή Εστουδιαντίνα» και «Ελληνική Εστουδιαντίνα». Και άλλες εταιρείες, όπως η Orfeon και η Favorite, ηχογραφούν ελληνικά συγκροτήματα με τον όρο «εστουδιαντίνα» στον τίτλο τους, στην Κωνσταντινούπολη. Επομένως, με βάση ένα πολύ σημαντικό κομμάτι της δισκογραφίας, ο όρος «εστουδιαντίνα», αναφερόμενος σε ελληνική ορχήστρα, εμφανίζεται από το 1904, στην Κωνσταντινούπολη.

Το παζλ έρχεται να συμπληρώσει η έρευνα στον ιστορικό Τύπο. Το παλαιότερο δημοσίευμα που έχει εντοπιστεί μέχρι στιγμής, από τον Λεονάρδο Κουνάδη, προέρχεται από την εφημερίδα «Κωνσταντινούπολις», το 1899 (24/12/1899). Στο συγκεκριμένο φύλλο πληροφορούμαστε ότι η «διάσημη Αθηναϊκή Εστουδιαντίνα με ποικίλο και νέο πρόγραμμα» δίνει συναυλίες στο ζυθοπωλείο «Επτάλοφος», στην Κωνσταντινούπολη. Η ίδια εφημερίδα, περίπου 20 μέρες αργότερα, στις 15/1/1900, μας πληροφορεί ότι «η περίφημη Αθηναϊκή Εστουδιαντίνα υπό τη διεύθυνση του έξοχου μαντολινίστα κ. Βασίλη Σιδερή, που μόλις έφτασε από την Αθήνα, θα τραγουδήσει το βράδυ και αύριο Κυριακή στο Φανάρι στο καφενείο Κιλ Βουρνού».

Στο περιοδικό «Παναθήναια», το οποίο εκδιδόταν στην Αθήνα, στις 31/3/1903 διαβάζουμε ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον άρθρο που γεννά ποικίλα ερωτήματα και φυσικά αφορά τη μουσική πραγματικότητα των Αθηνών στις αρχές του 20ού αιώνα και πριν από την έναρξη των εμπορικών ηχογραφήσεων. Αρχικά, θα πρέπει να σημειωθεί πως το άρθρο αφήνει την αίσθηση πως οι όροι «μαντολινάτα» και «εστουδιαντίνα» λειτουργούν περίπου ως συνώνυμα. Από ό,τι δείχνει η έρευνα μέχρι τώρα, αν και το μαντολίνο είναι ήδη παρόν στον ελληνόφωνο κόσμο από τον 19ο αιώνα, δεν φαίνεται να έχει εδραιωθεί κάποιος όρος που να χρησιμοποιείται για να περιγράψει τέτοιου τύπου σύνολα. Πρόκειται για μία ακόμη ιστορική ορχήστρα, τη μαντολινάτα που ίδρυσε ο περίφημος Νικόλαος Λάβδας. Τα παραπάνω παραδείγματα από αναφορές στον Τύπο και στη δισκογραφία απεικονίζουν τη δυναμική αυτής της νέας εμπειρίας, που ακούει στο όνομα «Εστουδιαντίνα».

Επί της ουσίας, ο ήχος των εστουδιαντινών είναι αυτό που θα λέγαμε με σημερινούς όρους «fusion». Τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα των ορχηστρών:

Το χρησιμοποιούμενο οργανολόγιο δεν ακολουθεί ένα συγκεκριμένο «παραδοσιακό» μοντέλο. Είναι πολυσυλλεκτικό και ετερόκλητο. Συμμετέχουν τόσο όργανα συνδεδεμένα με λαϊκές παραδόσεις, όσο και άλλα με σημαντική παράδοση σε λόγιες μουσικές, από τα ανατολικά αλλά και τα δυτικά.

Ορισμένοι εκ των πρωταγωνιστών είναι μουσικά εγγράμματοι, γνωρίζοντας ανάγνωση και γραφή, ενώ άλλοι λειτουργούν στο πλαίσιο της προφορικότητας.

Πραγματοποιούνται ηχογραφήσεις όπου συμμετέχουν κάθε φορά και διαφορετικοί guests.

Παρατηρείται μείξη ετερόκλητων στοιχείων που σχετίζονται με τις πρακτικές εκτέλεσης.

Η φόρμα σύνθεσης δεν ακολουθεί πιστά κάποιο πρότυπο που μπορεί να ταυτιστεί με κάποια παράδοση λόγιας/εγγράμματης μουσικής. Είναι δε άρρηκτα συνδεδεμένη με την τεχνολογία ηχογράφησης της εποχής.

Παρατηρείται ελευθερία στις πρακτικές εκτέλεσης, η οποία επί της ουσίας ισοδυναμεί με την ανυπαρξία μουσικής καταγραφής.

Έχει βρεθεί και δεύτερη ή περισσότερες ηχογραφήσεις του ίδιου μουσικού έργου, η οποία διαφοροποιείται σε ποικίλα επίπεδα.»

Το παραπάνω κείμενο είναι του Νίκου Ορδουλίδη στα Νέα. Ο Νίκος Ορδουλίδης είναι μουσικολόγος, επιστημονικός συνεργάτης στο Τμήμα Μουσικών Σπουδών, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων. Εκτός άλλων έχει γράψει: «Η δισκογραφική καριέρα του Βασίλη Τσιτσάνη» (Ιανός, 2014), «Η εποχή του ρεμπέτικου: το λαϊκό πιάνο» (Πριγκηπέσσα, 2018).

Εξαιρετικές ηχογραφήσεις από την Ελληνική Εστουδιαντίνα. Στο ¨Ευζωνικό¨ οι στίχοι δεν είναι όλοι κατανοητοί (έχω βάλει και ηχογράφηση με αποθορυβοποίηση για όποιον έχει καλό αφτί) και είναι από τις καλύτερες εκτελέσεις του ¨Στην κεντημένη σου ποδιά¨. Πολύ ωραίοι στίχοι στην ¨Κρητικιά¨ με άρωμα Κρήτης εκεί που περιγράφει τα περιβόλια.

Στο φάκελο θα βρείτε και τις ετικέτες καθαρές (ειδικά την Κρητικιά) από Gramophone και από την Victor αργότερα.  

Πληροφορίες, φωτογραφίες και το ηχητικό αρχείο …(εδώ).