Άγνωστα παραμένουν τα βιογραφικά στοιχεία για τον τραγουδιστή Γιώργο Λαζαρίδη, με την υπέροχη φωνή και τη μικρή παρουσία στη δισκογραφία γραμμοφώνου. Πρόκειται για Μικρασιάτη στην καταγωγή τραγουδιστή, ο οποίος πρέπει να έζησε για κάποιο διάστημα στην Κρήτη, πιθανόν στο Ηράκλειο. Υποδειγματικός αμανετζής, με ιδιαίτερη φωνή υψηλής τεχνικής, εντοπίζεται μεταξύ 1928-1930 σε δεκατέσσερις συνολικά ηχογραφήσεις κρητικών τραγουδιών και αμανέδων στις εταιρίες Pathe, Odeon και Parlophone. Στις ηχογραφήσεις του τον συνοδεύει μικρασιάτικου τύπου ορχήστρα με μουσικούς όπως ο Δημήτρης Σέμσης ή Σαλονικιός και Γιάννης Δραγάτσης ή Ογδοντάκης στο βιολί, ο Χρήστος Μαρίνος στο σαντούρι και ο Κώστας Καρίπης στην κιθάρα.
Μετά το '22 (μικρασιατική καταστροφή- ανταλλαγή πληθυσμών- νωρίτερα ένωση Κρήτης 1913) ήρθαν στην κυρίως Ελλάδα ενάμισι εκατομμύριο πρόσφυγες. Ανάμεσά τους τα μεγαλύτερα ονόματα της μουσικής: δημιουργοί, τραγουδιστές, οργανοπαίχτες. Οι πρόσφυγες αναζητούσαν τόσο διασκέδαση όσο και έκφραση, ώστε να ξεφύγουν για λίγο από τα βάσανα. Έτσι, στην Αθήνα έσμιξαν οι κομπανίες που έπαιζαν στη Σμύρνη και στην Πόλη. Δημιουργήθηκε πάλι η "σμυρναίικη σχολή" που την απετέλεσαν μεταξύ άλλων οι συνθέτες Βαγγέλης Παπάζογλου, Παναγιώτης Τούντας, Σταύρος Παντελίδης, Γιάννης Δραγάτσης (Ογδοντάκης), Δημήτρης Σέμσης (Σαλονικιός), Σπύρος Περιστέρης. Και οι τραγουδιστές Κώστας Νούρος, Γιώργος Βιδάλης, Στελλάκης Περπινιάδης, Λευτέρης Μενεμενλής.
Το ίδιο συνέβη και στην Κρήτη. Υπήρξε πάντρεμα μουσικών ¨στοιχείων¨ και τεχνικών εκατέρωθεν. Αυτό βέβαια συνέβη κυρίως στις μεγάλες πόλεις Χανιά, Ρέθυμνο, Ηράκλειο και όχι στα χωριά. Το ίδιο υποστήριζε και ο Φουσταλιέρης.
Η Σύμβαση της Λωζάνης (30 Ιανουαρίου 1923), που υπογράφηκε τον Ιανουάριο του 1923, ρύθμισε όλα τα ζητήματα τα σχετικά με την ανταλλαγή των πληθυσμών μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας. Με βάση το άρθρο 11 της Σύμβασης περί ανταλλαγής των πληθυσμών ιδρύθηκε και άρχισε τη λειτουργία της, τον Οκτώβριο του 1923, η Μικτή Επιτροπή Ανταλλαγής με έδρα την Κωνσταντινούπολη.
Την εποχή αυτή σημειώνεται το μεγαλύτερο προσφυγικό ρεύμα προς το ελληνικό κράτος. Στην Ελλάδα ήρθαν συνολικά 1.300.000 περίπου πρόσφυγες από την Τουρκία (Μ. Ασία, Πόντο, Ανατολική Θράκη, Κωνσταντινούπολη), αλλά και από τη Ρωσία και τη Βουλγαρία. Στην πλειονότητα τους έφθασαν το φθινόπωρο του 1922: 152.000 είχαν έλθει πριν από τη Μικρασιατική Καταστροφή και 190.000 περίπου, που δεν πρόλαβαν να φύγουν το 1922, έφτασαν στην Ελλάδα αργότερα, κυρίως το 1924.
Έγινε προσπάθεια να διοχετευθούν οι πρόσφυγες αυτοί σε περιοχές με μουσουλμανικό πληθυσμό, ο οποίος θα αναχωρούσε από την Ελλάδα με βάση τη Σύμβαση Ανταλλαγής των πληθυσμών της Λωζάνης. Μία τέτοια περιοχή ήταν και η Κρήτη. Ένας σημαντικός αριθμός προσφύγων έφθασε το 1922 και το 1923 στο Ηράκλειο. Το μεγαλύτερο μέρος από αυτούς εγκαταστάθηκε μόνιμα στην πόλη ή σε χωριά του νομού. Υπήρξε μέριμνα από το κράτος, αλλά και από ιδιώτες, για την προσωρινή στέγαση των προσφύγων σε σχολεία, τζαμιά, εκκλησίες, αποθήκες, μεγάλα σπίτια και στο Μεγάλο Στρατώνα, καθώς και για τη σίτισή τους (διανομή συσσιτίου ή μόνο ψωμιού από δέκα αρτοποιεία που έφτιαχναν ψωμί μόνο για τους πρόσφυγες). Σε πολλές περιπτώσεις η μετακίνηση προς τα χωριά έγινε βίαια και απαγορεύτηκε ρητά η επιστροφή των προσφύγων στην πόλη.
Η ίδια σύμβαση με την οποία εγκαταστάθηκαν οι πρόσφυγες στην Ελλάδα και πήραν την ελληνική ιθαγένεια προέβλεπε και την αναχώρηση των μουσουλμάνων της Ελλάδας. Η μετανάστευσή τους με τη φροντίδα της Μικτής Επιτροπής Ανταλλαγής, σε αντίθεση με εκείνη των χριστιανών της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, ήταν οργανωμένη και μπόρεσαν να πάρουν μαζί τους μεγαλύτερο μέρος της κινητής περιουσίας τους. Συνολικά αναχώρησαν από την Ελλάδα 390.000 περίπου Μουσουλμάνοι.
Όταν κατάλαβαν ότι η ανταλλαγή των πληθυσμών ήταν αναπότρεπτη, άρχισαν να εκποιούν, εκτός από τα κινητά αγαθά τους και οτιδήποτε άλλο μπορούσε να αφαιρεθεί από τα σπίτια τους (πόρτες, παράθυρα), να κόβουν τα καρποφόρα δέντρα και τα ελαιόδεντρα για να τα εκποιήσουν ως ξυλεία και ετοιμάστηκαν για την αναχώρηση προς την «πατρίδα».
«… «Φεύγω και αποχαιρετώ κι είναι η ψυχή μου μαύρη ο νους, η σκέψη κι η καρδιά αναπαημό δε θα’βρει», τραγουδούσε ο Ντελή Φουσεκάκης στην προκυμαία όταν έφυγαν οι πρώτοι. Ο Τούρκος που τον έπαιρναν οι Χριστιανοί στα γλέντια και τους τραγουδούσε και τους έπαιζε λύρα χωρίς να ξεχωρίζει δίχως να σκέφτεται στιγμή κανείς πως ήταν Τούρκος. Έφυγε ο Ντελή Φουσεκάκης, όμως δεν μπόρεσε να στεριώσει εκεί που πήγε. Τον σκότωσαν την πρώτη βδομάδα στα Βουρλά όταν έπαιζε τη λύρα και τραγουδούσε μαντινάδες. Τον άκουσαν δυο Τούρκοι καβαλάρηδες περαστικοί στρατιώτες, Τσέτες, τους είπαν, και ρώτησαν από πού σέρνει, από πού κατάγεται και τι ήταν ο σκοπός που τραγουδεί. «Από την Κρήτη», είπαν αυτοί που άκουαν, «από κει ήρθαμε όλοι και παίζει ένα τραγούδι της Κρήτης». Έβγαλαν τα μπιστόλια τους και τον πυροβόλησαν και οι δυο…».
Την τύχη του Φουσεκάκη δεν την είχε ο Σπανός (Λαζαρίδης Γιώργος) που ήρθε στην Κρήτη. Πήρε τα Κρητικά μουσικά στοιχεία (λύρα, βιολί, ρίμες, μαντινάδες) και τα πάντρεψε με την ¨αμανιεδάρικη¨ φωνή του, τραγουδώντας τα κρητικά της πόλης (πέστα και ταμπαχανιώτικα).
Στα δύο πρώτα του τραγούδια (σημερινή γερμανική γραμμοφωνική πλάκα) διακρίνουμε τα παραπάνω στοιχεία. Στον πεντοζάλη αναφέρει στην ετικέτα ¨Κρητικό κωμικό¨. Γνώμη μου είναι ότι περιγράφει γεγονότα και καταστάσεις που αντιμετώπισε στην Κρήτη τόσο από τους ντόπιους όσο και από τους μικρασιάτες που είχαν μετακινηθεί μαζί του. Έτσι βρίσκει τις Χαλεπιανές να παίζουν την πρέφα, μετά στις Καλύβες έφαγε χοχλιούς με πεταλίδες και μετά στις Μοίρες για προξενιό ….κ.α.
Στο Ηρακλειώτικο ¨Ντούρου ντούρου¨ (ντούρου ντούρου στα Χανιά στα Νεροκούρου έλεγε πάντα ένας μπάρμπας μου) θωρεί τις πέρδικες και καίγεται η καρδιά του.
Το σημερινό δίσκο θα τον βρείτε και στο ¨Μίλιε μου Κρήτη απ’τα παλιά¨ σε καλύτερη ανάλυση (χωρίς το φύσημα) αλλά χωρίς τις ετικέτες.
«ΜΙΑ ΤΑΧΕΙΝΗ ΕΠΕΡΝΟΥΣΕ (ταχινή=πρωί, υπάρχει η έκφραση: ταχιά
ταητέρου=αύριο πρωί, ταητερου= του ετέρου [ήματος?=ημερας-το ήμαρ του
ήματος])
Εδώ ακούγονται Κοντυλιές (όπως τις λέμε τώρα) ή Σιγανός, ή Πεντοζάλια
όπως τα λέγαν τότε, κυρίως στην κεντρική και ανατολική Κρήτη ενώ εδώ το λέει Πεντοζάλη (η). Γενικά ανά την Κρήτη υπάρχει διχογνωμία αν ο Σιγανός ακολουθείται από το Πεντοζάλι ή παίζονται σκέτα, ομοίως και αν χορεύονται σε σειρά, ο γρήγορος μετά το σιγανό όπως έχει καθιερωθεί ιδιαίτερα μετά τις σχολές χορών από τη δεκ.1970-80 και μετά. Παλαιότερα
πριν επικρατήσει ο συρτός σε όλη την Κρήτη παίζανε στο Ρέθυμνο και στο
Ηράκλειο, Πεντοζάλη αργό ως χορό της νύφης. Εδώ παίζεται αρκετά γρήγορα όμως αν χορευτεί, χορεύεται όπως ο Σιγανός.
ΝΤΟΥΡΟΥ ΝΤΟΥΡΟΥ: Εδω ο Λαζαρίδης παίζει τις "Ομολογίες" που γίνανε επιτυχία μεταξύ
1927-29 με πολλές εκτελέσεις. Άρα δεν είναι το "Ντουρου ντουρου" της
Παπαγκίκα, του Λεωνίδα Σμυρνιού και του Χαρίλαου που ηχογραφήθηκε το
1927 και '28. Οι "Ομολογίες" (χασάπικο) δεν πέρασαν καθόλου στο κρητικό ρεπερτόριο (όπως και το χασάπικο ως εθιμικός χορός) ενώ το Ντούρου
ντουρου με την εκτέλεση του Χαρίλαου μπορεί να λογιστεί ότι εντάχθηκε
στο κρητικό ρεπερτόριο ως τραγούδι, μη χορευτικό. Κάποιοι ίσως το τοποθετήσουν στα Σταφιδιανά ή Ταμπαχανιώτικα της Κρήτης. Στην ουσία ξεχάστηκε και επανήλθε με δύο επανεκτελέσεις του Ναύτη σε ακαδημαϊκές
ηχογραφήσεις, στις δεκαετίες 1970-80 και '80-'90.
Τον ίδιο τίτλο συνάντησα σε ένα ιστότοπο που είχε αναρτηθεί από το Πανεπιστήμιο Αιγαίου και το θεωρούσε ως αποκριάτικο της Λέσβου. Ηχητικό αρχείο ή δείγμα δεν υπήρχε. Το είχαμε συζητήσει με το Ν.Διονυσόπουλο που είχε επιμεληθεί την έρευνα αυτή και μου είπε πως δεν το θυμόταν. Ούτως ή άλλως το σαιτ αυτό έχει κατέβει πλέον από το διαδίκτυο.
Όμως υπάρχει και μια άλλη εκδοχή ότι το "Ντούρου ντουρου" είναι
Ηρακλειώτικο και είναι σύνθεση του Κων.Σφακιανάκη, λόγιου μουσικού που
έκανε και διευθυντής του Ωδείου Χανίων στο μεσοπόλεμο, μετά τη δωρεά της Έλενας Βενιζέλου το 1925 και μεταξύ άλλων κατέγραψε μελωδίες του
Κουφιανού, που κάποιες διασκεύασε δεκαετίες αργότερα η κόρη του, Μαριέλη
Σφακιανάκη, που σπούδασε επίσης μουσική στη Γαλλία, εν ζωή σήμερα. Με
μια αναζήτηση μπορείτε να βρείτε κάποια πρόσφατη παρουσίαση της μουσικής
της, στο Ηράκλειο. Στο διαδίκτυο βρήκα μια παρτιτούρα
του Σφακιανάκη με το "Ντούρου ντουρου" και φαίνεται ότι είναι Κοντυλιές ενώ η μαντινάδα που τις συνοδεύει είναι "Πείσματα και πεισματικά εμένα
μη μου κάνεις". Αυτές τις Κοντυλιές τις έχει ηχογραφήσει και ο
Ν.Ξυλούρης. Στο youtube υπάρχει η εκτέλεση του Αβησυνού (πατέρα) και πιθανότατα είναι αυτό.
Εν κατακλείδι κρητικά "Ντούρου ντουρου" είναι τρία, του Χαρίλαου, του
Σφακιανάκη και του Λαζαρίδη. Το τελευταίο, αν θέλουμε το βάζουμε μιας
και έχει ηχογραφήσει και άλλα κρητικά ο συγκεκριμένος. Το ότι βάζει τον τίτλο "Ηρακλειώτικο" ο Λαζαρίδης είναι κι αυτό σημαντικό.
Υ.Γ.
Για το Λαζαρίδη βρήκα πρόσφατα κάποια λίγα στοιχεία. Όμως παραμένει άγνωστο το βιογραφικό του.
Δεδομένου της καλής γνώσης του αμανέ πρέπει να ήταν Σμυρνιός ή Πολίτης.»
Τα παραπάνω ερευνητικά στοιχεία προστέθηκαν, με αφορμή αυτή την ανάρτηση, στο rebetiko.sealabs.net από τον ntouzenis.
Πληροφορίες, φωτογραφίες και το ηχητικό αρχείο …(εδώ).
