Ιωαννίδης Δημήτρης HIS MASTER'S VOICE 7PG 3405 Τη θάλασσας το νερόν (Τικ διπλό) - Το τραίνον ντο παϊ σην
ξενητειάν (Ομάλ) 1964- 45rpm- 7''
Οι ποντιακοί χοροί δεν αποτελούν μόνο ένα μέσο διασκέδασης αλλά
φέρουν μαζί τους την ιστορία, τη γεωγραφία, και βέβαια τον πολιτισμό των
Ποντίων, και μόνο μια πολυεπίπεδη ανάγνωσή τους μπορεί να θεωρηθεί πλήρης
μελέτη τους.
Η βασική χορευτική φόρμα των χορών, ο κύκλος, στον οποίο συμμετέχουν
όλοι ισότιμα χωρίς να υπάρχει πρωτοχορευτής που ξεχωρίζει και κυριαρχεί, μας
φανερώνει κοινωνιολογικά δομικά στοιχεία των κοινοτήτων των Ποντίων. Μελετώντας
λοιπόν μόνο τη φόρμα των χορών μπορούμε να συμπεράνουμε (ή έστω έχουμε ισχυρές
ενδείξεις) την κυριαρχία του συνόλου επί του ατόμου, την εύκολη ενσωμάτωση σ’
αυτό το σύνολο, τους ισχυρούς δεσμούς ενότητας της κοινότητας.
Άλλου είδους συμπεράσματα μπορούμε να εξάγουμε παρατηρώντας τα βήματα
των χορών. 
Γνωρίζοντας ότι κάποιοι χοροί είναι διαδεδομένοι σε μια περιοχή
μπορούμε να διαπιστώσουμε επηρεασμούς ή μετακινήσεις πληθυσμιακών ομάδων σε μια
άλλη περιοχή όπου θα συναντήσουμε ίδια βήματα. Είναι μάλιστα ιδιαίτερα
ενδιαφέρον να μελετηθεί αν ένας χορός έχει μείνει αναλλοίωτος από κάθε άποψη
(μελωδία και ρυθμός, ονομασία, μορφή κτλ.) ή κάποια από αυτά τα στοιχεία του
έχουν αλλάξει. Τα στοιχεία αυτά είναι ενδείξεις για το πόσο μαζική ήταν η
πληθυσμιακή μετακίνηση, για τη σημαντικότητα του ίδιου του χορού, για το
χρονικό διάστημα παραμονής στη νέα περιοχή κτλ. Όταν μάλιστα έχουμε γνώση για
την πλειοψηφία των χορών κάθε περιοχής, και επομένως μπορούμε να συγκρίνουμε
πολλούς χορούς μεταξύ τους, τα συμπεράσματα είναι ακόμη πιο σύνθετα και
ενδιαφέροντα. Με τον ίδιο τρόπο, συγκρίνοντας δηλαδή χορούς, διαπιστώνουμε και
τις αλληλεπιδράσεις Ποντίων και άλλων λαών της περιοχής (Τούρκων, Αρμενίων,
Κούρδων, Λαζών κ.ά.).
Οι χοροί δεν είναι απλώς ρυθμικοί βηματισμοί, είναι
ένα σύνολο που περιλαμβάνει το γιατί χορεύονταν, τις μελωδίες τους, τα
τραγούδια τους. Είναι άραγε τυχαίο που όλα τα ακριτικά ιστορικά τραγούδια των
Ποντίων είναι μελοποιημένα με βάση το ρυθμό του χορού διπάτ’; Για παράδειγμα το
περίφημο «Αητένς επεριπέτανεν» (όπως και τόσα άλλα), που η ιστορία του
εκφράζεται τόσο μέσα από το λόγο του τραγουδιού όσο και μέσα από τις κινήσεις
του χορού.
Με τον ξεριζωμό και την εγκατάσταση των Ποντίων στην
Ελλάδα ανακόπηκε βίαια η ομαλή συνέχεια όλων αυτών των παραδόσεων, και η
εξέλιξή τους άλλαξε δραματικά. Οι χοροί όμως συνέχισαν να είναι βασικός
συνδετικός κρίκος της ιστορίας των Ποντίων. Μέσω αυτών οι μνήμες από τη χαμένη
πατρίδα παραμένουν ζωντανές, βασικά πολιτισμικά χαρακτηριστικά συνεχίζουν να
υπάρχουν.
To Τίκ Διπλόν είναι μεικτός δεξιόστροφος χορός που χορεύεται από
όλους σχεδόν τους Πόντιους σήμερα-σε κλειστό κύκλο-με τα χέρια λυγισμένα στους
αγκώνες και έχει 10 βήματα με μαλακό σουστάρισμα. Το Τίκ είναι η χορευτική
βάση, το υπόβαθρο θα έλεγα για να μπορέσει κάποιος να χορέψει αξιοπρεπώς
περισσότερους από 30 με 35 Ποντιακούς χορούς. Τον συναντάμε και με την ονομασία
Τίκ ΄σ Σο Γόνατον αφού είναι χαρακτηριστικό το τσάκισμα (λύγισμα) των γονάτων.
Τίκ ΄σ Σο Γόνατον χόρευαν οι Πόντιοι 1ης γενιάς κάτι που στις μέρες μας έχει
εκλείψει. Στην περιοχή της Λιβεράς (Ματσούκα) δεν χρησιμοποιούσαν για τον χορό
αυτόν την ονομασία Τίκ, αλλά τον ονόμαζαν Τ΄Απάν και Κά΄(Από Κάτω προς τα
Πάνω). Σε άλλη περιοχή της Ματσούκας τον έλεγαν Τ΄ από κάθεν κι Αν που σημαίνει
(Από κάτω προς τα Πάνω). Παρατηρείται-από πολλούς-το παράδοξο φαινόμενο στη
μορφή αυτή του Τίκ, τους αγκώνες να ανοίγουν τα χέρια να κατεβαίνουν προς τα
κάτω και να αποκτούν κίνηση, ενώ δεν υπήρχε, το κορμί από στητό και όρθιο να
καμπουριάζει με συνέπεια να έχει χάσει ο χορός όχι μόνο το χρώμα του αλλά και
το όνομά του. Το Τίκ Διπλόν δημιουργήθηκε στην Ελλάδα την δεκαετία του 60, την
εποχή των μεγάλων παρεμβάσεων στους χορούς, από τις φιγούρες που γίνονταν με τα
πόδια στα δύο πίσω τριαράκια κατά την διάρκεια του Τίκ Μονόν. Έτσι σιγά-σιγά
προστέθηκαν άλλα δύο τριαράκια και προέκυψε ένας νέος χορός που ονομάστηκε Τίκ
Διπλόν. Συνοδεύεται πάντα από τραγούδι και παίζεται από όλα τα μουσικά όργανα
(λύρα, βιολί, κεμανέ, κλαρίνο, ούτι, αγγείο, φλογέρα, ζουρνά). Πληροφορίες
παρμένες από τον Ν. Ζουρνατζίδη.
Στα Τούρκικα η λέξη dig-από όπου πήρε την ονομασία
του ο χορός-που στην Ποντιακή πλέον προφέρεται (Τίκ) σημαίνει κάθετος, όρθιος,
στητός και ουσιαστικά φωτογραφίζει τη θέση του χορευτή.
Ο χορός μπορεί να ξεκινήσει είτε με το δεξί είτε με
το αριστερό πόδι. Περιγράφεται η είσοδος στον χορό με το αριστερό πόδι. Πάτημα
αριστερού ποδιού προς το κέντρο του κύκλου (το πόδι αυτό σηκώνει όλο το βάρος
του σώματος) και ακολουθεί το δεξί πόδι που σταματά πίσω από το αριστερό. Τα
δύο βήματα αυτά: αριστερό-δεξί αποτελούν την εισαγωγή στον χορό. Ουσιαστικά ο
χορός και ξεκινά με το δεξί πόδι να πατά μπροστά και λοξά δεξιά στην διάσταση
(βήμα 1), το αριστερό πατάει πίσω από το δεξί (2ο βήμα), ενώ στην συνέχεια το
δεξί πατάει πίσω και δεξιά προς την νοητή περιφέρεια του κύκλου στην οποία
κινείται ο χορός (3ο βήμα) το αριστερό έρχεται να κλείσει δίπλα στο δεξί (4ο
βήμα). Πάτημα αριστερού ποδιού στην διάσταση αριστερά (βήμα 5) κλείσιμο δεξιού
δίπλα στο αριστερό (6ο βήμα). Πάτημα δεξιού στην διάσταση δεξιά (7ο βήμα)
πάτημα αριστερού δίπλα στο δεξί (βήμα 8). Το αριστερό πατά μπροστά προς το
κέντρο (βήμα 9) και ακολουθεί κλείσιμο του δεξιού δίπλα στο αριστερό (βήμα
10).Ο ρυθμός του χορού είναι πεντάσημος 5/8 (3-2).
Το Ομάλ Aπλό ή Μονόν είναι δεξιόστροφος απλός χορός. Στην Ποντιακή
διάλεκτο-Ομάλ’ σημαίνει ομαλός, επίπεδος. Παίζεται σε διαφορετικές μουσικές
μελωδίες στην Τσιμερά της Αργυρούπολης, στην Τραπεζούντα αλλά και σε άλλες
περιοχές του Πόντου.
Είναι μεικτός και χορεύεται σε κλειστό κύκλο με τα
χέρια λυγισμένα στους αγκώνες. Ο χορός έχει 6 βήματα και κινείται πάνω σε νοητή
περιφέρεια από τα οποία τα 4 γίνονται προς τα δεξιά και τα δύο αριστερά. (1ο
βήμα) Πάτημα του δεξιού ποδιού προς τα πίσω & δεξιά στη διάσταση (2ο) το
αριστερό περνά μπροστά από το δεξί (3ο) το δεξί μετακινείται δεξιά (4ο) έρχεται
και κλείνει το αριστερό δίπλα στο δεξί. Το αριστερό πατά πίσω αριστερά στην
διάσταση (5ο βήμα δηλαδή στην νοητή περιφέρεια της αρχικής θέσης), (6ο)
κλείσιμο του δεξιού ποδιού δίπλα στο αριστερό.
Ο ρυθμός του χορού είναι τετράσημος 4/4 (2/2).
Δυστυχώς πληροφορίες για τον Δημήτρη Ιωαννίδη (βλέπε και ανάρτηση 79)
δεν κατάφερα να βρω, οπότε έκανα μια μικρή αναφορά στους χορούς που ακούμε στο
σημερινό δισκάκι. Στην πρώτη φωτογραφία, πιθανότατα εικονίζεται ο Δημήτρης
Ιωαννίδης στη λύρα.
Πληροφορίες, φωτογραφίες και το ηχητικό αρχείο …(εδώ).
