Ζωγράφος Θεοχάρης- Φουσταλιεράκης
(Φουσταλιέρης) Στέλιος- Φραγκιαδάκης Ευάγγελος COLUMBIA D.G. 6458 Παραπονιάρης (Κρητικό
τραγούδι) - Έλα (Κρητικό τραγούδι) 1938- 78rpm- 10''
Δυστυχώς, πολύ λίγα στοιχεία είναι γνωστά για τον τραγουδιστή του
μεσοπολέμου Θεοχάρη Ζωγράφο. Γεννήθηκε στη Μικρά Ασία το 1912 ή το 1913, σε μια
πόλη που είναι τώρα γνωστή ως Μίλας (Μιλασσός), βορειοανατολικά της Αλικαρνασσού,
όταν ήταν ακόμα πολύ έντονο το Ελληνικό στοιχείο. Προέρχονταν από μια καλή και
εύπορη οικογένεια που είχε επιχείρηση επεξεργασίας μεταξιού. Η οικογένεια του
είχε στενές σχέσεις με τους Τούρκους που απασχολούσε, βοηθώντας τους συχνά σε
περιόδους προβλημάτων και υποστηρίζοντας τον κρυφό-χριστιανισμό τους. Λόγω της
μεγάλης τραγωδίας του 1922, τα άφησαν όλα πίσω, έφυγαν για τη Σμύρνη και μετά
στη Σάμο. Οι κάτοικοι της Σάμου τους απέρριψαν, οπότε πήγαν στην Κάλυμνο πριν
φτάσουν για το Ρέθυμνο το 1922.
Ο Ζωγράφος τραγουδούσε συνεχώς. «Δεν γινότανε γλέντι, χορός, διασκέδαση,
χωρίς να τον καλέσουν. Ήταν από τους πρώτους ανθρώπους που πάντρεψε το
μικρασιάτικο τραγούδι με το κρητικό». Δούλεψε στενά με τους Φουσταλιέρη,
Ροδινό, Καρεκλά, Μπαξεβάνη.
Δεν έχουμε πληροφορίες για το πόσο χρονικό διάστημα έζησε στον Πειραιά.
Γνωρίζουμε ότι κατά τη διάρκεια της διαμονής του εκεί, όταν ηχογράφησε τη
δεκαετία του 1930, γνώρισε όλους τους μεγάλους ρεμπέτες της εποχής, όπως ο
Στέλιος Περπινιάδης που ήταν πολύ ενθουσιασμένος με τη φωνή του και είχε πει
γι’αυτόν: «είχε μία φωνή αηδόνι που τέτοια δεν έχω ξανακούσει». Ο Περπινιάδης
τον προσκάλεσε στον Πειραιά για να μπορούν να ηχογραφήσουν μαζί, αλλά πέθανε
πριν μπορέσει να το κάνει αυτό. Ο μεγάλος Φουσταλιέρης είχε πει επίσης για τον
Ζωγράφο ότι «Είχε πάρα πολύ καλή φωνή». Σε κάποιο ντοκιμαντέρ ο
Φουσταλιέρης τον αναφέρει ονομαστικά και επαίνεσε τη φωνή του. Όλοι επαινούσαν
τη φωνή του.
Οι δίσκοι που έκανε (τα Ταμπαχανιώτικα [σ.σ. όπως δυστυχώς
λανθασμένα έχει επικρατήσει να αποκαλούνται τα κρητικά αστικά τραγούδια] ) δεν
ήταν το αγαπημένο του στυλ μουσικής, αλλά του άρεσε πολύ το τραγούδι. Οι
Αμανέδες ήταν το πάθος του και είχε μια ομάδα φίλων στο Ρέθυμνο που τραγούδησαν
αμανέδες μαζί. Περιστασιακά κάπνιζε χασίς με τους άλλους μουσικούς στο Ρέθυμνο,
προτού γίνει παράνομο και ήταν μέρος της κουλτούρας για κάποιους από τους
μουσικούς εκείνη την εποχή.
Ο Θεοχάρης Ζωγράφος είχε έναν πολύ καλό φίλο που έμενε με την οικογένεια
του στο Μέρωνα. Αυτός κανόνισε και επισκέφθηκαν το χωριό με σκοπό να συναντήσει
τη μετέπειτα γυναίκα του Μαρία Μοσχονά. Μετά τη συνάντηση, ο κοινός φίλος
ρώτησε τη Μαρία Μοσχονά «τι κατάλαβες εχθές από αυτό το παιδί;». Αυτή κατάλαβε
τι έχει συμβεί και απάντησε: «εγώ είμαι ορφανή και έχω δύο μπαρμπάδες. Άμα
είναι κάτι να γίνει, να πας στους μπαρμπάδες μου», οπότε ο κοινός φίλος πήγε
στους θείους και έτσι ολοκληρώθηκε το προξενιό μεταξύ της Μαρίας Μοσχονά και
του Θεοχάρη Ζωγράφου. Όταν πήγε να συναντήσει τη Μαρία Μοσχονά για δεύτερη
φορά, αυτός και μια ομάδα μουσικών έπαιξαν και τραγούδησαν όλη τη νύχτα. Η
γιαγιά Μαρία στις μετέπειτα εξιστορήσεις της μας έλεγε ότι «κουνήθηκε όλος ο
Μέρωνας εκείνη τη βραδιά (διηγείται η εγγονή του Ζωγράφου η οποία έδωσε και το
φωτογραφικό υλικό εκτός από τα βιογραφικά στοιχεία)».
Το ζευγάρι ζούσε στο Μέρωνα όταν ήρθε ο πόλεμος. Ο Ζωγράφος ήταν ενάντια
στον πόλεμο, όταν οι Γερμανοί απαιτούσαν οι άνδρες του χωριού να βρίσκονται σε
ένα συγκεκριμένο μέρος για να καταμετρηθούν (σ.σ. πιθανόν για τα
καταναγκαστικά έργα), δεν πήγε ποτέ – παρόλο που η γυναίκα του τον παρακαλούσε
να πάει. Τουλάχιστον δύο φορές συνελήφθη από τους Γερμανούς αφού δεν πήγαινε
ποτέ να καταμετρηθεί και οδηγήθηκε σε στρατόπεδο συγκέντρωσης. Γνωρίζουμε από
τον νονό του Ζωγράφου, ότι σκότωσε έναν Γερμανό κατά την περίοδο της κατοχής.
Ένα βράδυ ένας από τους Γερμανούς συμπεριφερόταν επιθετικά απέναντι στον
Ζωγράφο και έναν από τους φίλους του. Ο Ζωγράφος στη συμπλοκή τον νίκησε, του
πήρε το όπλο του και τον πυροβόλησε.
Ο Θεοχάρης Ζωγράφος ήταν 33 ετών όταν πέθανε το 1945. Πέθανε από ένα
τραύμα και το μοιρολόι κράτησε για 3 ολόκληρες ημέρες. Ο γιος του Ζωγράφου και
πατέρας της Δανάης ήταν μόλις 42 ημερών όταν πέθανε ο πατέρας του. Ο Ζωγράφος
ήταν ένας ιδιαίτερα αγαπητός άνθρωπος λόγω του τρόπου, των αξιών του, της φωνής
του και του πάθους του για τη μουσική και το τραγούδι. Γι’ αυτό και στα
μετέπειτα χρόνια μνημονεύονταν ως «ένας αληθινός Κύριος».
Οι φωτογραφίες είναι αδημοσίευτες προέρχονται από το οικογενειακό τους
αρχείο και τις παραχώρησε η εγγονή του Δανάη. Διακρίνεται ο Θεοχάρης Ζωγράφος
με τη σύζυγό του Μαρία Μοσχονά, καθώς και ο Θεοχάρης Ζωγράφος κατά τη διάρκεια
της στρατιωτικής του θητείας.
Ο Φουσταλιέρης Στέλιος (βλέπε και ανάρτηση 66 για περισσότερα βιογραφικά
στοιχεία) γεννήθηκε στις 19 Ιουνίου του 1911 στο Ρέθυμνο. Πήρε το όνομα του
πατέρα του, που σκοτώθηκε σε ατύχημα προτού αυτός γεννηθεί. Πηγαίνει μέχρι την
τρίτη Δημοτικού σε νυχτερινό σχολείο, μαθαίνει όμως και την τέχνη του ρολογά.
13 χρονών με την πρώτη του πληρωμή και τη μεσολάβηση του πατριού του αγοράζει
το πρώτο μπουλγαρί του.
«Την εποχή αυτή το Ρέθυμνο ήταν γεμάτο από μπουλγαριά. Κάθε ταβέρνα είχε
κι από ένα. Εκεί πήρα τα πρώτα μου ακούσματα. Έβλεπα τους άλλους που παίζανε
και στο λόγο της αντρικής μου τιμής, έκλαιγα!…».
Δυο χρόνια αργότερα, μόλις 15 χρονών, συμμετείχε στο πρώτο του γλέντι ως
οργανοπαίχτης με το συγκρότημα του θείου του Αντώνη Καρεκλά, ονομαστού λυράρη
της εποχής του. Έτσι με τα πρώτα ακούσματα από τις ταβέρνες του Ρεθύμνου και τη
συνεργασία του με τον Καρεκλά, ο Φουσταλιέρης αρχίζει σιγά-σιγά να παίζει με το
μπουλγαρί του απ’ όλα: συρτό, πεντοζάλια, πηδηχτά καστρινά, ταξίμια καθιστικά
«αχόρευτα, της ταβέρνας, της παρέας», ακόμη και ρεμπέτικα.
«Ο Καρεκλάς ... συχνά «αλάφρωνε» το δοξάρι και άνοιγε δρόμο για να περνάω
εγώ μπροστά. Σιγά σιγά πήρα δρόμο, πετάχτηκα, έφυγα, απομακρύνθηκα από τη λύρα
κι έκανα δικιά μου κυβέρνηση, δικό μου συγκρότημα!...». 
Συνεργάστηκε και με άλλους λυράρηδες όπως το Σοφοκλή Παπατζανή, το Γιώργο
Πατεράκη, το Γιουλούντα και πολλούς άλλους ακόμα. Το 1930, αγόρασε το δεύτερο
μπουλγαρί του που δεν το αποχωρίστηκε μέχρι το τέλος της ζωής του:
«…εγώ το ’χω από τρίτο χέρι και τό ’χω 52 χρόνια...»
Το 1934 ο Στέλιος Φουσταλιέρης φεύγει από την Κρήτη. Στον Πειραιά έπιασε
αρχικά δουλειά σα βοηθός σε ρολογάδικο. Στο καφενείο του Μπάτη στην πλατεία
Καραϊσκάκη, γνωρίζεται με όλα τα μεγάλα ονόματα του ρεμπέτικου όπως το Μάρκο
Βαμβακάρη, τον Παναγιώτη Τούντα, το Γιάννη Παπαϊωάννου, το Στράτο Παγιουμτζή,
τον Μπαγιαντέρα, τον Τσιτσάνη κ.ά.
Την ίδια εποχή μπαίνει και στη δισκογραφία και συνεργάζεται με τον Αντώνη
Καρεκλά, τον επίσης Ρεθυμνιώτη Γιάννη Μπερνιδάκη (ή Μπαξεβάνη όπως έμεινε
γνωστός), τον Κώστα Καρίπη, το Στέλιο Χρυσίνη το Βαγγέλη Φραγκιαδάκη, το
Στελλάκη Περπινιάδη κ.ά.
Μεταπολεμικά αν και συνεχίζει τη συνεργασία του με τον Μπερνιδάκη, και
για πολλά χρόνια παραμένουν αχώριστοι και στο πάλκο και στα πανηγύρια,
ηχογράφησε μόνο τρεις δίσκους. Από το 1937 που επέστρεψε στο Ρέθυμνο και μέχρι
το 1992 που πέθανε ο Στέλιος Φουσταλιεράκης ζούσε συνδυάζοντας πάντοτε τις δύο
μεγάλες του αγάπες: την τέχνη του ρολογά και το μπουλγαρί.
Είναι ενδιαφέρον το γεγονός ότι στις ετικέτες των δίσκων της εποχής ο
Στέλιος Φουσταλιεράκης αναγράφεται ότι παίζει μπουζούκι. Όπως και στο σημερινό
δίσκο. Φυσικά το όργανο είναι το μπουλγαρί του Στέλιου.
Όπως και στην ανάρτηση 66 (Μπερνιδάκης-Φουσταλιέρης), έτσι και στη
σημερινή ανάρτηση ο Φουσταλιέρης έρχεται δεύτερος (στην αναφορά), παρόλο που είναι
συνθέτης, στιχουργός και παίζει και μπουλγαρί. Ο λόγος είναι ότι αξίζει να
δώσουμε βήμα και στον Θεοχάρη Ζωγράφο με την εξαιρετική φωνή και την άγνωστη σε
πολλούς (και σε εμένα μέχρι πρόσφατα) βιογραφία. Δυστυχώς για τον κιθαροπαίχτη
(που κρατάει το μπάσο με την κιθάρα) Φραγκιαδάκη Ευάγγελο δεν κατάφερα να βρω
βιογραφικά στοιχεία. Αξίζει επίσης να παρατηρήσετε στα αρχεία που θα κατεβάσετε
τις ετικέτες του δίσκου. Το γεγονός ότι έχουμε διαφορετικές ετικέτες σημαίνει
ότι ο δίσκος ξεπούλησε και επανεκτυπώθηκε. Ο λόγος προφανής. Ο Φουσταλιέρης
είχε απήχηση όχι μόνο στους κρητικούς αλλά και στους φίλους του ρεμπέτικου.
Πληροφορίες, φωτογραφίες και το ηχητικό αρχείο …(εδώ).
